بەبۆنەی دووهەمین ساڵوەگەڕی بزاڤی ژینا

 دیمانە: شاهۆ حوسێنی

بزاڤی ژینا بەر لەوەکە دەرکەوتەیەکی سەرشەقام بێت و وەک شۆڕشێک لەسەر شەقام دەربکەوێت، ئاڵوگۆڕیەک و شۆڕشێکی زەینی و مەعریفی بوو لە هەناو و زەینی ژن وەک بوون و ئەگزیستێنسێکی پەراوێزخراو، بەرهەم‌هاتوو و شووناس بۆ داڕێژڕاو لەناوی ئایدۆلۆژی فۆندامێنتالی ئایینی و پیاوسالارانەی حاکم بەسەر ئێران‌دا. لەڕاستی‌دا ژیان بوو بە قوقنەسێک کە بە سووتان و مەرگی خۆی ژیانێکی نوێ و بوونێکی نوێی لە ژن بەرهەم‌هێناوە، دیارە خەباتی ژن لە ئێران و کوردستان مێژوویەک و ئەزموونێکی درێژەی هەیە، بەڵام ژینا چەخماخەی تەقینەوە و دەرکەوتنی جەماوەری ئاڵوگۆڕیەکی ڕادیکاڵ و بنەڕەتی لە زەینی ژن‌دا بوو. ژینا قەیرانی ژنی لە تەنیشت قەیرانەکانیهتری کۆمەڵگای ئێرانی دەرخست و بەم شیوەیە ساحەتێک بە ساحەتەکانی‌تری قەیران لەئێران زیاد بوو و ئەمەش بە فەڕزی پڕۆسە بوونی شۆڕش، خشتێک بەپێکهاتەی ئاڵوگۆڕی لە ئێران زیادکرا و بینای شۆڕش بۆ گۆڕینی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بە تایبەتی و دیکتاتۆڕییەت بەگستی وەک کلتوور و ئایدە بەرەو کەماڵ هەڵکشا.

کوردبوون، کوردستانی‌بوون

 

مرۆڤ وەک خاوەن و لەخۆگری دووتایبەت‌مەندی گشتیە، یەکەم گەوهەر واتە ئەو دیاردە ڕواڵەتیانەیە کە لەژیگەی مادی پێی‌گەویشتوە، دووهەم تایبەت‌مەندی هەستیە کە بەپێچەوانە دیاردە ڕواڵەتێکان زەینی و مێتافیزیکیە، بەشێک لەم تایبەت‌مەندیە شووناسی مرۆڤ یان تاکە، واتە مرۆڤ چ فام و تێگەیشتنێکی لەخۆی هەیە و لەچوارچێوەیەکی زەینی‌دا خۆی پێناسە دەکات، بۆ وێنە تاکی کورد یان مرۆڤی کورد وەک هەموو مرۆڤەکانی‌تر خاوەنی گەوهەرێکە کە هاوشێوەی مرۆڤ و تاکەکانی‌ترە، بەڵام لەهەستی‌دا و لەشووناس‌دا جیاواز دەبێتەوە بەهۆی ئاوڵناوی "کورد"، ئیتر ئا لێرەڕا لە گەوهەرەکانی‌تر جیا دەبێتەوە دێتەناو چوارچێوەیەکی تایبەتی خۆی، کەوابێ دەشێ بگوترێ کە کوردبوون بۆ تاک و مرۆڤی کورد تایبەت‌مەندێکی تاکی واتە فەردیە کە لەبەرامبەر هەستێکانی‌تر خۆی تیا دەردەخات.

بەڵام کوردستانی‌بوون دیاردە و فۆڕمسیونێکی زەینی و مەعریفی بان کورد‌بوونە، بەهۆی ئەوەکە مرۆڤ لەپاش هەستی فەردی، دێتە ناو هەستی و بوونێکی بان‌تاکی کە بنەماڵەیە و دواتریش دێتە ناو هەستی و بوونێکی‌ بان‌تر کە چینە و توێژە، ئینجا هەستی سیاسی، بەڵام مێتا هەستی و بوونێکی وەک بان هەموو هەستێکانی کە مرۆڤ ئەزموونی‌دەکات، هەستی نەتەوەییە کە وەک جەغزێکی گشتگیر هەموو هەستێکانی‌تر لەخۆدەگرێت و تاکەکان، چینەکان و جێندەرکان لێک کۆ دەکاتەوە، واتە بان هەموو هەستیە تاکێکان، جێندەرێکان، چینێکان، سیاسێکانە و هەموو ئەم هەستیانە لەناو جەغزی هەستی نەتەوەیی‌دا بوونیان دەوام پەیدا دەکات و مانا پەیدا دەکەن. کوردستانی‌بوون بۆ تاکی کورد تەکامول و بەکەماڵ گەیشتنی کوردبوونە و لەڕاستی‌دا هەستی نەتەوەیی تاکی کوردە.

سەربەخۆیی لەگوێن پراکسیسێکی گشتگیر

 

شاهۆ حوسێنی

 

ئەگەر پێویست بێت سەردەمی ئێستای کورد بە چەمکێک پێناسە بکەین، دەشێ بەربڵاوترین چەمک "شکەست‌خواردوو" بێت، سەردەمی ئایدە و خواستە شکەست‌خواردۆکانی وەک: خودموختاری، فێدرالیسم، کۆنفێدرالیسم، برایەتی گەلان و.....هتد. ئەو ئایدانەی کە لەڕاستی‌دا بۆ ئازادی و ڕزگاری کورد گەڵاڵەکرابوون، هەموویان لەناخی خۆیان‌دا، تاکێکی داگیرکراو و کۆیلەیان پراکتیزە کردبۆوە، بەهۆی ئەوەکە ئەساسەن ئایدەگەلێک بوون لەناو جەغزی گشتی ئێرانێتی، عێراقێتی، سوورێتی و تورکێتی‌دا. بەکوورتی هەموو ئەو ئایدانە گیرۆدەی پارادۆکس و دژایەتێک بوون، بەجۆرێ ئەگەر لە ڕواڵەت‌دا خوازیاری ئازادی بوون، لە بنەمادا دەروەست بوون و بەستراویەکیان بە ئەوی‌تری بەرهەم‌هێنی کۆیەلەیی لە کورد هەبوو. واتە ئەگەر دژی فۆڕمێک لە سوڵتە بوون، فۆڕمێکی‌تری سوڵتەی ئەوی‌تری دژەکوردیان بەرهەم دەهێناوە.

ئەوەی کورد وەک نەتەوە پێویستێتی ئەندێشەیەک بۆ سەربەخۆییە بان حیزب،ڕیکخراوەی سیاسی، ڕووناک‌بیران و عەوام. ئەندێشەیەک بان باشوور، باکوور، ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا، واتە ئەندێشەیەک لە سەربەخۆیی کە جیهانی ژیانی تاکی کورد لەخۆبگرێت، بەکورتی جوغرافیای ئەم ئەندێشەیە بەرینایی ژیانی تاکی کورد بە هەموو دیاردەکانێوە لەخۆبگرێت. پێویستە سەربەخۆیی نەک وەک دەسکەوت و پشکێکی سیاسی، بەڵکە لەگوێن ئەزموون و پراکسیسێکی گشتی و گشتگیر دەربکەوێت. بۆ ئەم مەبەستە پێویستە سەربەخۆیی وەک چەمکێکی مرۆیی، وەک ئەزموونێکی مرۆیی لە سەربەخۆیی کە لەهەر شوێنێک‌دا و لە هەر زەمانێک‌دا دەلوێت، دەربکەوێت. بنەمای سەربەخۆیی پێویستە دیتنی وەک ئەزموونێکی کردەیی بێت، واتە پێویستە نەک وەک خواستێکی شاراوە و پوتانسیەلێک کە لە بنەماڕا وەک ئەزموونێکی کردەیی چاوی لێ بکرێت.

 

ڕۆژهەڵاتی کوردستان: شۆڕش یان ڕێفۆرم؟

شاهۆ حوسێنی

زۆر دەمێکە دمەقاڵە و دمە تەقەی دوو بەرە و دوو لایەنی لایەنگری شۆڕش و ڕێفۆرم لە ساحەی سیاسی ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەستی پێکردوە، هەر کام لەم دوو لایەنە لەڕێی پشت بەستن بە فاکت و دیاردەگەلێک و بەخستنەڕووی وێنا و نموونەگەلێکی سەرکەوتوو، حەولی سەلماندن، مسۆگەرکردن و چەسپاندنی رەوایی، ڕەهایی و درووستی بۆجوون و ڕوانگەی خۆیان دەدەن. شۆڕش و شۆڕشگێڕی زۆر دەمێکە وەک بەها و کردەوە بۆ سەپاندنی خواستی سیاسی، کۆمەڵایەتی و کلتووری لە ڕۆژهەڵاتی هێژمۆنی هەیە و لایەنگرانی تایبەتی خۆی لەگەڵدایە. ڕێفۆرم و ڕێفۆرمخوازی مێژوویەکی زۆر کۆنی نیە و ڕەنگە بەکۆنکرێتی و تۆکمەیی بشێ بگەڕێندرێتەوە بۆ دەرکەوتنی ڕێفۆرمخوازی لەپاش دووی جۆزەردانی ١٣٧٦ لە ئێران، هەرچەند هێندێک لە دیاردە و تایبەت‌مەدنێکانی ڕێفۆرمخوازی بۆ بڕێک دواتریش ڕەنگە بەگەڕێتەوە، بەڵام وەک ڕەوتێکی خاوەن پێکهاتە و دیاردەیەکی کۆنکرێت بۆ دووی جۆزەردان دەگەڕێتەوە.

 

شۆڕش یان ڕێفۆرم؟

ئەساسەن پرسیار کردن لەمە کە شۆڕش گونجاوترە یان ڕێفۆرم، شۆڕش ئاکامی هەیە یان ڕێفۆرم؟ لەناوەرۆکی خۆی‌دا پرسیارێکی هەڵەیە. ئەم هەڵەیەش لەم ڕۆوە سەرچاوە دەگرێت، کە شۆڕش یان ڕێفۆرم لەجیات ئەوەکە وەک شێواز، فۆرمی کردوە یان ئەکت لەبەر چاو بگیرێت، وەک ناوەرۆک، بەها وحەقیقەتی ڕەها چاوی لی‌دەکرێت. دەبێتە ئامانج، ڕەوایی و ڕەهایی وەک حەقیقەتێک گەوهەری پەیدا دەکات، نەگۆڕ و ئەبەدی وەردەگیرێت.

ئەوەی لۆژیکی بێت چ شۆڕش و چ ڕێفۆرم لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان هیچ‌کات نەبوونەتە ناوەرۆک و تەنیا لەفۆڕمی کردەوەدا ماونەتەوە و وەک دیاردەیەکی ئۆبژێکتیڤ مسۆگەر بوون، لەڕاستی‌دا هێژمۆنی کلتووری لێنینیستی لە رۆژهەڵاتی کوردستان، ئۆبژێکتیڤیسمی وەک دیاردە، چوارچێوە و ڕوانگە بۆ شرۆڤە، ئەکت و کردەوە چەسپاندوە، هەربۆیەش گەڵاڵە و بەرنامەکان بۆ ئاڵوگۆڕی کۆمەڵایەتی، سیاسی و کلتووری بەرلەوەکە پرۆسە بن وەک پرۆژە خراونەتە ڕوو، کەوابێ دەشی بگوترێ کە ئەوەی لەساحەی سیاسی ڕۆژهەڵاتی کوردستان چ وەک شرۆڤە، چ وەک خواست و چ وەک حەقیقەت بوونی هەیە لەناو سێ‌کووچکەی کلتووری لێنینیستی، ئۆبژێکتیڤم و پرۆژەتەوەرەیی‌دا پێ‌گەیشتوە و پەروەردەکراوە و بڵاو کراوەتەوە.

 

شۆڕش کەی؟ لەکوێ؟ چلۆن؟

ڕەنگە لە مێژووی بوونی حکوومەت و دەسەڵات‌دارێتی‌دا هەر لەکۆنەوە هەتا ئەمڕۆکە لەڕادەبەدر شۆڕش دەرکەوتوە و سەرهەڵدابێت، بەڵام تەنیا دەگەمەن شۆڕش گەلێک بوونەتە هۆی پێشکەوت، پێ‌گەیشتن و ئازادی کە بریتین لە:

１-                   شۆڕشی ئەمریکا ١٧٦٥ تا ١٧٨٣

پەرەی ئەندێشەی لیبرالی و بۆرژوازی لە ئەمریکا کە بەرهەمی تێگەیستنێکی ڕووناک‌بیرانە لە ئەندێشەی لیبڕاڵی بوو، لەکاتێکا لە ئەوڕووپا دەسەڵاتە ئۆلیگارشیکەکان پەرەیان ئەستاندبوو، لە ئەمریکا شۆڕشگێرەکان خوازیاری حکوومەتی کۆماری و دێمۆکراتیک بوون.

２-                   شۆڕشی فەڕانسە ١٧٨٩ تا ١٧٩٩

پەرەی ئەندێشە لیبڕاڵی لە فەرانسا و لاوابوونی بەردەوامی فێئۆدالیزم و ئەشرافەکان لە فەڕانسا کە هاوکات بوو لەگەڵ هەرچی لاوازتر بوونی هێژمۆنی ئایین، بەستێنەکانی پەرەی زیاتری بۆرژوازی، چینی مامناوەندی و لەئاکام‌دا ئازادی‌خوازی، لیبرالیسم و سیکۆلاریسمی لێکەوتەوە.

３-                   شۆڕشی کۆریای باشوور ١٩٨٧

شۆڕشێک کە لە ١٠ هەتا ٢٩ ژوئەن دەسەڵاتی دیکتاتۆڕی کۆریای باشووری وادار بە ڕێفۆڕم گەلێکی دیمۆکراتیک کرد. پەرەئەستاندووی بۆرژوازی، چینی مامناوەندی و ڕووناک‌بیری لە کۆریا هۆکارگەلێکی گرینگ بوون کە مەجالی مسۆگەر بوونی بە دیکتاتۆڕییەت لە کۆریای باشوور نەدا.

ئەمانەی کە وەک نموونە باسیان لێوەکراو و رەنگە بشێت نموونەگەلێکی تری هاوشێوەش باسی لێوەبکرێت وەک شۆڕش لە کۆمەڵگا گەلێك‌دا سەریان هەڵداوە و سەرکەوتوون کە بەستێنە نەزەرێکانی ئەم شۆڕشانە وەک مۆدێڕنیتە بەمانای ئەندێشەی شەرعییەتی مرۆڤی سەربەخۆ و سوبژە تیا مسۆگەر بوە، مرۆڤ وەک بکەرێکی سەربەخۆی خاوەن شەرعییەتی سەربەخۆیی لەهەناوی تاک و کۆمەڵگا مسۆگەر بوە، کۆمەڵگای مەدەنی پەرەی ئەستاندوە و چینی مامناوەندی لەلایەک وەک باڵی ئابووری و چینی ڕووناک‌بیری و ئاکادیمیک وەک باڵی هزری و نەزەری بە یەکگرتووی و یەکپارچەیی گەیشتوون و ڕیبەڕی شۆڕشیان بەدستەوە گرتوە، لەپاش شۆڕشیش ئەڵتڕناتیڤ لە کاناڵی مرۆڤی سوبژە و کۆمەڵگای مەدەنی‌را دەرکەوتوە و بەم شێوەیە ئازادی و دێمۆکراسی پەرەی ئەستاندوە. واتە سوبژێکتیڤیسم وەک بنەما و تایبەت‌مەدنی شۆڕش لەو کۆمەڵگایانەدا مسۆگەر بوە، ئینجا سۆڕش هەڵگیرساوە و سەرکەوتوە.

 

 ڕێفۆڕم کەی؟ لەکوێ؟ چلۆن؟

ڕێفۆرم وەک شێوازێک بۆ مسۆگەرکردنی خواست‌گەلێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی، پیشەیی یان ئابووری لەهەناوی دەسەڵات‌گەلێکی دیمۆکراتیک‌دا بەمەبەستی پەرەی زیاتری دیمۆکراسی یان ئاڵوگۆڕی گەلێکی پێوسیتی زەمانی و بەڕۆژ بوونەوە لەهێندێک بواردا ڕەچاو دەکرێت، ڕێفۆرم لەڕاستی‌دا تەنیا بەمەبەستی هێندێک ئاڵوگۆڕی ڕواڵەتی فۆرمالیستی ڕەچاو دەکرێت.

ڕەنگە مارتین لووتێر بشێ بە مانای ڕاستەقینەی وشە وەک یەکم ڕێفۆرمیست کە لەخۆگری تایبەت‌مەندێکان رێفۆرمخوازیە پێناسە بکرێت. لەباری هزر و ئەندێشەی سیاسی ئەوەی‌کە وەک گرینگ‌ترین ڕێفۆرمیست باسی لێوەدەکرێت، رەنگە بێڕنشتاین بێت کە بەو `قەناعەتە گەیشت مسۆگەرکردنی ماف و خواستەکانی پڕۆڵتاریا لەناو کۆمەلگایەکی دێمۆکراتیک‌دا دەشی لەڕیی بەشداری مسۆگەر و چالاکانەی پڕۆڵتاریا لە نەزمی مەوجوودی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابووری‌دا دەستەبەر بێت.

ئەمەی تا ئێر باسی لێوە کراوە وەک شۆڕش و ڕێفۆرم و سەرکەوتنی ئەم دوو ڕاوانگەیەو سەرکەوتنەکانیان دەشێ بگوترێ، هەر دووکی ئەم ڕوانگانە لە کۆمەڵگا گەلێک‌دا سەرکەوتوون و ئاکامیان دەست کەوتوە کە بنەما نەزەرێکانی وەک شەرعییەتی تاک وەک سوژە، کۆمەڵگای مەدەنی پەرەئەستاندوو، چینی مامناوەندی پێگەیشتوو، ڕەوتی ڕووناکبیری بەهێز و سەربەخۆ، بۆرژوازی و ئاباووری پێشکەوتوویان تیا هەبوە، بەڵام ئەوەکە کامە ئایدە ڕەچاو بکرێت دەگەڕێتەوە بۆ ڕێژەی ڕادیکاڵ بوونی ئیستبداد، پاوانخوازێتی و دیکتاتۆڕییەتی دەسەڵات، بەجۆرێ کە بە هەر رێژێک دەسەڵات داخراوتر، ڕادیکاڵ‌تر و شیلگیرتر بێت بۆ دەوامی دەسەڵات و سەرەرۆییەکی ئەوا مەجالی دەرکەوتنی شۆڕش ئامادەتر و ڕێفۆرم لاوازترە.

 

ڕۆژهەڵاتی کوردستان شۆڕش یان ڕێفۆڕم؟

ئەم پرسیارە بەبێ لەبەرچاوگرتنی ژێرخانە نەزەری، کۆمەڵایەتی و کلتوورێکانی لەمەر رۆژهەڵاتی کوردستان وەک سەرتا و دەس‌پێکی ئەکتی سیاسی دەشێ هەڵە بێت. تا بەر لە دەرکەوتنی ئەم پرسیارە پێویستە ژێرخانە نەزەری تاکێکان و کۆمەڵایەتێکان بنیاد بندرێن وەک فۆنداسیون و ژێرخان، ئینجا پرسیارگەلێکی لەم دەستە دەکرێ وەک ڕووخان بێنە ئاراوە. ئەوەی ڕاستی بێت، شۆڕش لەغیابی سوژەی مۆدێڕن، کۆمەڵگای مەدەنی و چینی مامناوەندی وەک پێشەنگ و ڕیبەڕ، وەک فۆڕم و شیوازێکی ئەکتی سیاسی بەهیچ شێوەیەک لە هەناوی مێنتالیتە، عەقڵی سیاسی و زەینی کوردی لە کوردستان نەهاتۆتە دەر، شۆڕش وەک کلتوورسیاسی و عەقڵی سیاسی بەم دیاردانەی باسیان لێوەکرا مێترۆپۆلەکەی سۆڤییەتە و داهێنەرەکەی لێنینە، ئەوەی کورد لە ڕۆژهەڵات بەتایبەتی و لەهەرچوارپارچە بەگشتی ڕەچاوی کردوە، لاساییەکی ڕواڵەتی و فۆڕمالیستانەی شۆڕشی ڕووسی و ئۆرتۆدۆکسیە، واتە لە ڕۆژهەڵات لەغیابی زەینێکی کوردانە، سوبژەی کوردی، چنێکی ڕووناک‌بیری پێشەنگ و داهێنەری هزر و دیسکۆرسێکی کوردستانی، کۆمەڵگایەکی مەدەنی بەهێز، لاسایی کلتووەری سیاسی ڕووسی کراوەتەوە دەست بۆ چەک براوە(لێرەدا مەبەست قەزاوەتی ئەرزشی و نەکۆڵی کردن لە شۆڕش وەک شێوەیەک ئەکتی سیاسی نیە).

لەپاش دوو جۆزەردان دەرکەوتنی شێوەیەک ئەکتی سیاسی لە تاران بەناوی ڕێفۆرمخوازی، بەمەبەستی پاراستنی هاوکاتی هێژمۆنی ئێرانیستی، شیعیسم و باڵادەستی نەتەوەی فارس و بەگستی پینەوپەڕۆی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی ئەم دەسەڵاتە و شەرعییەت وەرگرتنەوەی کۆمەڵایەتی بۆ کۆماری ئیسلامی بۆ جارێکی‌تر، لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش دیاردەیەک بەناوی ڕێفۆرمخوازانی کورد دەرکەوت، کێشەی سەرەکی ئەمەیە کە ئەم دیاردەیە کوردی و کوردستانی نیە، بەهۆی ئەوەکە مێترۆپۆلی نەزەری و مە‌عریفێکەی تارانە، کوردی وەک سوبژە و بکەری سەربەخۆ قبوڵ نیە و وەک کەرەسە بۆ شەرعییەتی باڵادەستی خۆی کوردی بەخزمەت گرتوە. بەڵام لەهەمان حاڵیش‌دا ڕێفۆرمخوازی نیە، چوون نە ڕێکخەرانی، نە ڕێبەڕان و پێشەنگەکانی ئەم پێکهاتانە نین کە لە مێترۆپۆلی ڕێفۆرمخوازی واتە ڕۆژئاوا وەک ڕێکخەر، ڕێبەڕ و پێشەنگ دەرکەوتوون، دیارە ئامانجیشیان ڕیفۆڕم لە دیاردەگەلێک و پێکهاتەگەلێکی سیاسی بۆ خزمەت بە تاک وەک سوژە و پەرەی کۆمەڵگای مەدەنی و ڕووناک‌بیری بەهێز نیە، بەڵکە ئەوان هێڵێک بۆ هەموو ئەوانە دیاری دەکەن، ئەمیش دەوامی هێژمۆنی فارسی، شیعیسم و کۆماری ئیسلامی وەک دەسەڵاتی هێژمۆن و مەشرووعە. کەوابێ دەشێ بگوترێ کە لەغیابی تاکی سوبژە، کۆمەڵگای مەدەنی بەهێز، چینی مامناوەندی، ڕووناک‌بیری بەهێز و پەرەئەستاندوو هیچ دیاردەیەک وەک ڕێفۆرمخوازی ناتوانێ بوونی هەبێت و سەرکەوتن وەدەست بێنێت.

ئا لێرەدا پرسیارێک دێتە ئاراوە: ئەدی چی؟ چی بکرێت؟ بەچ شیوازێک بەگژ دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی‌دا بچینەوە و شوێن مافی نەتەوەییمان بکەوین؟

کورد دەتوانێ ڕەچاوی شۆڕشی ئۆکتۆبری رووسیا بکات، یان شۆڕشی کووبا، یانی شۆڕشی گەلانی ئێران بەدژ ڕژێمی پاشایەتی، یان ئەوەیکە ڕەچاوی شۆڕشی فەڕانسا، ئەمریکا، ئیسپانیا دژ بە دەسەڵاتی فڕانکۆ یان کۆریای باشوور بکات، بەڵام چما لە پێشکەوت، ئازادی، پەرەئەستاندووی، سەربەستی و دیمۆکراسی دەگەڕێت پێویستە ڕەچاوی شۆڕشەکانی فەڕانسا، ئەمریکا، ئیسپانیا و کۆریای باشوور بکات، سەرەتا ئاڵوگۆڕی لە کلتووری نەریتی تاک و کۆمەڵگادا بەدی بێت فۆندامێنتالیزم وەک کلتوور و دەلاقەیەک بۆ ڕوانین و شرۆڤە دابخرێت، کلتووری مۆدێڕن و شەرعییەتی تاکی ئازاد، باوەڕ بە سەربەخۆیی تاک، بەرابەری و عەداڵەت وەک بەشێک لەزەینی کوردی پەرە بستێنێت، سێکۆلاریزم ببێتە بنەمای عەقڵ و نەریتی سیاسی تاک و کۆمەڵگا، ڕووناک‌بیری ئازاد، ئازا و خاوەن ئەندێشەی کوردانە پەرەبستێنێت، ئاڵوگۆڕی بە پرۆسە سەیر بکرێت نەک پڕۆژە، هەرکاتێ ئەمانە وەک بەستێن مسۆگەر بوون و دەرکەوتن دەکرێ باس لە شێوازی شۆڕش یان ڕێفۆڕم بکرێت. چما ئەم دیاردانە دەرکەوتن و مسۆگەر بوون، کورد وەک نەتەوەیەکی یەک‌گرتوو و یەک‌دەنگ دەرکەوت، بە لەبەرچاو گرتنی ڕادیکالیسم لەڕادەبەدەری فۆندامێنتالیسمی ئایینی لە ناو بازنەی دەسەڵات لەئێران کە مەجالی هیچ جموجۆڵ و چالاکیەکی مەدەنی نادات، بەباوەڕی نووسەری ئەم دێرانە شۆڕش وەک شیوازێکی مەشرووع پێویستە ڕەچاو بکرێت.

 

کوردایەتی لەگوێن سوبژێکتیڤیسمی مێتافیزیکی

 

شاهۆ حوسێنی

بێ گومان هیچ چەمک و داهێنانێک هێندی داهێنانی چەمکی "سوژە" لەلایەن دێکارتەوە خزمەتی بە داماڵینی ئایین وەک حەقیقەتی ڕەها، مسۆگەر و بێ‌خەوش لەژیانی مرۆڤ‌دا نەکردبێت. چەخماخەی سوبژێکتیسمی دێکارتیش بێ‌گومان لەلایەن تێزەکانی لوتێرەوە لێ‌درا، کاتێک شەرعییەتی نێوندگیری کلیسای لەنێوان مرۆڤ و خوادا سڕیوە و شەرعییەتی توانایی مرۆڤەکان بۆ شرۆڤەی دەقە ئایینێکانی بەفەرمی ناسی، لەڕاستی‌دا لۆتێر ئیرادە و توانایی مرۆڤی بۆ خواناسی داهێنا و دێکارتیش توانایی و ئیرادەی مرۆڤی بۆ خۆناسین و پێناسەکردنی جیهانی دەرەوەی بەفەرمی ناسی، وێک‌چووی هەر دووکیان تەوەرە بوونی مرۆڤ و تواناییەکانی مرۆڤ بوو، بەم شێوەیە مرۆڤ وەک تەوەرە گەڕایەوە ناو کایەی ژیان و جیهان.

سوبژێکتیڤیسمی مێتافیزیکی

مێتافیزیک لە دووبەشی مێتای لاتینی بەمانای "بان"، "پاش" و "دوای" و فیزیک بەمانای سرووشت و دۆخی سرووشتی پێک‌هاتوە، لەڕاستی‌دا بەشێکی بنەڕەتی لە فەلسەفەیە. گەڵاڵەکانی سیستمی مێتافیزیکی بەگشتی لەدەوری فەلسەفەی نەزەری بەمانای شرۆڤەی بنەماکان، پێش‌مەرجەکان، هۆکارەکان و یاسا گشتێکانی پێوەندی‌دا بە حەقیقەت و ڕاستەقەینەدا دەگەڕێت لە ئەندێشەی دێکارت‌دا مێتافیزیک فەلسەفەی ناسینە( ئێپیستمۆلۆژی یان مەعریفەت‌ناسی)، کانیتش مێتافیزیک بە ناسکار(فاعیلی‌شناسا) هەڵدەسەنگێنێت و وەک زانستی مرۆیی(بەرهەمی توانایی عەقڵی مرۆڤ) بۆ گەیشتن بە فام و ناسینی دیاردەگرینگەکانی وەک مرۆڤ، خوا و ،،،،هتد پێناسەی دەکات. بە کورتی دەشێ بگوترێ کە مێتافیزیک بەپێچەوانەی فیزیک کە زانستی ماتریالە، ئەوا پێوەندی بە هزر، ئەندێشە، فام و ئاگایی هەیە و شرۆڤەی دیاردە بان ماتریالێکان دەکات.

سوبژێکتیڤیسم چەمکێکی پێوەندی‌دار بە فەلسەفەی مۆدێڕنە کە بۆ چین‌بەندی هەڵوێست‌گەلێک کەڵکی لی‌وەردەگیرێت کە بەباوەڕی ئەوان تێ‌گەیشتن، ناسین و کردە بنەمای زەینی هەیە، واتە هۆکارەکانی ڕاستەقینەی پاساوی کردە و کردەوە لە ئەندێشە و زەین‌ڕا سەرچاوە دەگرن. سوبژێکتیڤیسم وەک پارادایم و ئەندێشە لەڕاستی‌دا لەسەر ئەو باوەڕەیە کە تاک، ئاگایی و تێ‌گەیشتووی تاک محەکەی هەموو زانست و ناسینێکە، واتە تێ‌گەیشتنی تاک و خواستەکانی تاک دیاریکەر و دەرخەری واقعییەتە. بەکورتی دەشێ بگوترێ کە سوبژێکتیڤیسم لەسەر ئەو باوەڕەیە کە سوژەی زانا واتە مرۆڤ وەک ناسکار پیویستی هەموو زانستێکە.

کوردایەتی

لەگەڵ ئەوەدا چەمکی کوردایەتی، کوردبوون و دەستەواژەکانی پێوەندی‌دار بەم چەمکە بەردەوام لەڕاوێژی ڕۆژانە و نووسراوەکان‌دا کەڵکیان لێ‌وەردەگیرێت، بەڵام هەتا ئێستاش تایبەت‌مەندێ نەزەری و زەینێکان، چوارچێوەی مەغریفی و ئاماژە فەلسەفێکانی ئەم چەمکە بە ناڕوونی، دیاری نەکراوی و ڵێڵی ماونەوە، بۆیەش لەڕێی کەڵک وەرگرتن لە دوو چەمکی فەلسەفی "سوبژێکتیڤیسم" و "مێتافیزیک" حەول دەدرێت بە کورتی ئەم گۆشە تاریک و نادیارەی کوردایەتی ڕوون بکرێتەوە.

کوردایەتی وەک چەمکێک بۆ پێناسەکردنی سنوورەکانی هەست، خواست، تایبەت‌مەدنی و چییەتی نەتوەخوازی کوردی بەر لەوەکە لەخۆگری ڕواڵەتەکان و دیاردە ئۆبژێکتیڤەکان بێت، پیویستە لەخۆگر و هەڵگری تایبەت‌مەدنی و جیهانێکی نەزەری بێت، تا بە پشت بەستن بەو دیاردە ئۆبژێکتیڤ و ڕواڵەتێکان شرۆڤە بکرێن، پاساو بکرێن و شەرعییەتیان پێ بدرێت.

کوردایەتی وەک سوبژێکتیڤیسمی مێتافیزیکی، پاردایمێکی نەزەریە لەسەر ئەساسی شەرعییەتی عەقڵی تاک و مرۆڤی کورد وەک بەشێک لە کۆی گشتی مرۆڤەکانی ئەم جیهانە کە توانایی پیناسەکردن، خۆدەرخستن، خۆ شووناس بەخشی و خۆداڕشتنی هەیە، ئاماژەیەکە بە شەرعییەتی ئیرادەی مرۆڤ و تاکێکی ئازادی باڵغ کە بەبێ پێویستی بە ناوبژیوان و نێونجیکەر توانای بوونی هەیە. کوردایەتی وەک پیکهاتە و بینایەکی نەزەری، زەینی  مەعریفی لەخۆگری ئەم توخمانەیە: ئازادی، بەرابەری، عەداڵەت، سەربەخۆیی، مرۆڤایەتی.

کوردایەتی لەگوێن سوبژێکتیڤیسمی میتافیزیکی بەردەوام کەوتۆتە بەر هێرشی پان ئێرانیسم و پان شیعیسم. پان ئێرانیستەکان بە بیانوی ئەوەکە کوردایەتی دژی وجوودی ئێرانیە، لە وجوودی ئێرانی غافڵە و نابەئاگا لە وجودی ئێرانیە و پان شیعەکان بەبیانووی ئەوەکە کوردایەتی گەورەترین بەربەستە بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەی تاکی کورد لەگەڵ وجوودی ئایینی و هزری ئایینی. لەڕاستی‌دا هەمووی ئەم ڕەخنانە ڕاستن بەهۆی ئەوەکە کوردایەتی لەگوێن باوەڕ بە نەتەوەیەکی پێکهاتوو لە مرۆڤی ناسکار و سوژەی کوردی کە بەڕایەلی زەینی کوردی و مینتالیتەی کوردی لە نەتەوەی کوردی‌دفا لێک‌گرێ‌دراونەوە، بەربەست و لەمپەرێکە بۆ ئیستحمار و کۆیلەکردین تاکی کوردی، ڕێگا و ئاسۆیەکی بۆ سەربەخۆیی و سەربەستی، کوردایەتی جیهانێکی نەزەری و مەعریفی بان ئایینی و ئایدۆلۆژیکیە بەمەبەستی فام بە شووناسی هاوبەش‌کردن، تێ‌گەیشتن لە وێکچووە هزری و ڕواڵەتێکانی سوژەی کوردی.

شاهۆ حوسێنی، لێکۆڵەر و چالاکی سیاسی

ڕۆژەڤ - بابەت: کابینەی پزیشکیان و پرسی نەتەوەکانی جوغڕافیای ئێران

سەرچاوە: کوردکاناڵ

فێنۆمێنۆلۆژیی شێعری کوردی و کوردایەتی لە شێعردا

 

✍ شاهۆ حوسێنی

 

زۆر دەمێک بوو لام وابوو کە شێعری کوردی زۆر بە کورتی بە مانای نووسینی شێعر بە زمانی کوردی و کوردایەتیش دەرخستنی دیاردەی سیاسیی باو لە کوردستان لەنێو شێعردایە، واتە ئەوەیکە شاعیرێک شێعر بکاتە بەستێنی دەرخستنی دەرکەوتەی نەتەوەیی ئەمە دەبێتە کوردایەتی لە شێعردا.

 بەڵام ئێستا ڕوانگەم جیاوازە و گۆڕاوە، بەهۆی ئەوەکە ئێستاکە لەمە تێگەیشتووم کە زمان تەنیا دیاردەیەکی ئۆبژێکتیڤ و ڕواڵەتی لە پیتەکان، وشەکان و ڕەستەکان نییە، واتە پێکهاتەیەکی ڕواڵەتی لە پیتەکان کە وشە پێک دێنن و لە وشەکان کە ڕەستە پێک دێنن نییە، بەڵکوو زمان زایەڵەی جیهانێکی زەینی، ڕوانگەیەکی مەعریفیی دەروونی مرۆڤەکانە، واتە بەر لەوەیکە زمان بە شێوەی دیاردەی ڕواڵەتیی وشە و ڕەستە یان فۆڕمی فۆنێتیکس (دەنگدارێتی) بێت، زمان زەین، ئەندێشە و مێنتالیتەیە، واتە نەخشەڕێگایەکی زەینی بۆ پیناسەکردنی "خود"، "ئەوی‌تر" و جیهان، سنووربەندییەکی زەینی و دەروونییە کە سنووربەندیی ڕواڵەتی و جیهانی دەرەوەی مرۆڤ دیاری دەکات.

 بە کورتی دەشێ بگوترێت کە زمان بەر لەوەیکە فۆڕمی ڕواڵەتی وشە و ڕەستەکان بێت بە مانای توانایی زەینی و دەروونیی مرۆڤە. بۆیەش زمان ئەگەر لە فۆڕمی ڕواڵەتیدا لەخۆگری تایبەتمەندیی گشتگیری جیهانییە، بۆ وێنە ئەگەر "بکەر"، "بەرکار"، "ئاوەڵناو" و "فێعل" وەک بەشێک لە ڕێزمان لە هەموو زمانەکاندا تایبەتمەندیی هاوبەشیان هەیە و گشتگیرن، ئەوا زمان بە مانای توانایی زەینی دیاردەیەکی تاکی و کۆمەڵایەتیی تایبەتی هەر کۆمەڵگەیەکە.

 واتە دەشێ بگوترێت کە زمان لەم ئاستەدا دیاردەیەکی سوبژێکتیڤە، لەخۆگری جیهان و ساحەیەکی زەینیی تایبەتی تاک و کۆمەڵگەیەکە کە لەگەڵ تاکی کۆمەڵگەکانی‌ تر دەشێ جیاواز بێت، لەلایەک مۆرکی ژینگەی کولتووری و کۆمەڵایەتیی کۆمەڵگەی خۆی پێوە دیار بێت و لەلایەکی‌ ترەوە زایەڵەی زەمانی خۆی بێت، بە جۆرێک کە لەڕووی زمان هەم ڕەهەندی کۆمەڵایەتی بناسرێتەوە و هەمیش لەڕووی زمان کات بشێ بناسرێتەوە، زۆر بەکورتی زمان دەشێ لەخۆگری ئێستا و ئێرە بێت.

 ئا لێرەڕایە کە من پێموایە هەرچی بە کوردی نووسراوە لە ساحەی شێعردا ناچێتە نێو خانەی شێعری کوردی، بەهۆی ئەوەیکە "کوردی" وەک ئاوەڵناو ناکرێت دابەزێندرێتە ئاستی جوغرافیا، بەڵکوو کوردی لێرە ئاماژەیەکی ڕادیکاڵە بۆ جیهانی زەینی، ئەندێشە و مێنتالیتەیەک کە خاوەنی سنووربەندییە لەگەڵ مرۆڤی کۆمەڵگەکانی‌ تر، کوردی دەشی بگوترێت کە زایەڵەی ژینگەی کولتووری، کۆمەڵایەتی و مەعریفیی تایبەتی کوردستانە کە نە فارسییە، نە عەرەبییە و نە تورکییە، کەواتە بەشێکی زۆری ئەم شێعرانەی کە ئەگەرچی بە زمانی کوردین بەڵام ناوەڕۆکی ئایینی، عیرفانی، چەپی و بەکورتی هەڵگری زەینی ناکوردستانی بەمانای هاوردەیی و دەرەوەی کوردستانین ناشێ وەک شێعری کوردی پێناسە بکرێن، واتە ئەم شێعرانە کە بەشێک لە ڕەوتی سوبژێکتیڤیسم و زایەڵەی ڕەوەندی دەرکەوتنی سووژەی کوردی بە مانای زایەڵەی ژینگەی کولتووری، کۆمەڵایەتی کوردستان وەک زەین لە زەمانی تایبەتدا نین ناشێ بە شێعری کوردی پێناسە بکرێن.

 لە هەمان حاڵیشدا کوردایەتی لە شێعردا ناشێ وەک دیاردە و تایبەتمەندییەکی ئۆبژێکتیڤ واتە ڕواڵەتی لە شێعردا چاوی لێ‌ بکرێت، واتە هەوڵ بۆ دروشمدان بە کوردی، دەرخستنی سۆز و سەمپاتیکردنی سیاسی لە شێعردا ناشێ وەک کوردایەتی لە شێعردا پێناسە بکرێت، بەڵکوو کوردایەتی لە شێعردا درێژە و تەواوکەری شێعری کوردییە، بە مانای هەوڵ و تێکۆشان بۆ پەرەی شێعری کوردی و هێژمۆنیی زەین، مێنتالیتە و ئەندێشەی کوردی وەک ڕەوتێک لە خزمەت دەرکەوتنی تاک و کۆمەڵگەی کوردی وەک سوبژە و داڕشتنی سنووربەندییەک بۆ پێشگرتن لە داگیرکاری و لە ناوەرۆکی کوردانە بەتاڵکردن لەلایەن ئەوی‌ تری ناکوردستانییە.

 زۆر بە کورتی دەتوانم بڵێم کە شێعری کوردی بە مانای ڕەنگدانەوەی ئاگایی و فامی کوردانە لە شێعردایە و کوردایەتیش لە شێعردا بە مانای هەوڵ و تێکۆشان بۆ پەرە و گشتگیرکردنی ئەم ئاگایی و فامە لە شێعردایە.

زەروورەتی بەرەی کوردستانی

 گرینگی و پێویستیی دروستکردنی بەرەیەکی نیشتمانی لەژێر چەتری دیسکۆرسی کوردستانی لەنێو حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان.

بحث روز – موضوع برنامە: جنگ حتمل اسرائیل و حزب اللە

 مصاحبە با کوردکانال

زیندووکردنەوەی مێلۆدیە کوردێکان‌ یا کورداندنی مێلۆدیە تورکێکان

 

شاهۆ حوسێنی

ژیانی کۆمەڵایەتی تورکەکان لە ڕابڕدوودا لەخۆگری دوو تایبەت‌مەدنی گرینگە کە ڕەنگ‌دانەوەی ژینگی سارد و ویشیکی ژینگەی مێژوویی تورکەکان واتە موغولستان و دەورووبەرێتی، یەکەم تایبەت‌مەدنی ئەوان شواناکارەییە، ئەوان ئاژەڵدار و کۆچەر بوون بۆ دابین‌کردنی بژیوی ژیانی خۆیان و ئاژەڵەکانیان بەردەوام لە کۆچ و جێ‌گۆڕکێ‌دابوون، دووهم تایبەت‌مەندی وان کە زایەڵەی یەکەم تایبەت‌مەندیە شەڕکەری ئەوان بوە، ئەوان بۆ دابین‌کردنی ژیان بەردەوام لە شەڕ و هێرش و تاڵان دابوون و خەریکی تاڵان‌کاری بوون، هەربۆیەش لەوەها کۆمەڵگایەکی مرۆیی‌دا هونەر ئەمجۆرەی لە کۆمەڵگای نیشتەجێی ڕۆژهەڵاتی‌ناوین‌دا دەرکەوتووە بوونی نەبوە، ئەوان هیچ‌کات مەجالی خوێندەواری و هونەرپەروەریان نەبوە، بەڵام یەکجار زۆر دڕەندە، خوێن‌ڕێژ و تاڵان‌کار بوون و هەرچی بەردەستیان کەتووە تاڵانیان کردوە، ئەوان لەپاش هێرشە بەربڵاوەکەی چەنگیزخان بۆ لای ڕۆژهەڵات هەرچی دەسکەوتی مرۆیی بوو یان تاڵایان کرد یان لەناویان برد. تورکەکان لەپاش نیشتەجێ بوون لە ڕۆژهەڵاتی ناوین و بەتایبەتی کوردستان فێری شێوە مەعاشرەتی کۆمەڵایەتی تایبەتی کۆمەڵگا نیشتجێیەکان بوون، لەوان فێرە هونەر و خوێندن و پەگەیاندن بوون، دەشی بگوترێ کە ئەوان جگە لە شەڕ و هێرش هیچ ئەزموونێکان بۆ گەیاندن نەبوو، بەڵام لەبەرامبەردا شارستانییەت و هونەر فێر بوون. یەکێک لەو هونەرانە مووزیکە کە لە کۆمەڵگای نیشتەجێی کوردستان ئەوان لە کوردەکان فێری بوون و زۆر لەوەدەچێت کە  مێلۆدیە کوردێکانیان تورکاندبێت، هەر بەم جۆرەی بەهۆی دەسەڵات‌دارێتی و حکوومەتی تورکەکان بەشی هەرەزۆری ناوە کوردێکانی کوردستان سڕاونەوە و وشەی تورکیان لەجێات سەپاوە، بێ‌گومان موزیکی کوردیش دەشێ بەم شێوەیە داگیرکرابێت و ناوی تورکی بەسەردا سەپا بێت.

زیندووکردنەوەی مێلۆدیە کوردێکان

هەڵەیەک بەبەردەوامی لەناو کۆمەڵگای کوردی‌دا و لەلایەن بەشێک لە هوونەرمەندان و یەک لەوان مستەفا دادار دووپات دەکەرێتەوە، لەم داییانەدا مستەفا دادار لە وتوو وێژ لەگەڵ ڕووداو باس لە "کورداندنی" مێلۆدیە تورکێکان دەکات لەلایەن حەسەن زیرەک و سەرچاوەی مێلۆدێکانی بەشیکی زۆری گۆرانێکان نەمر حەسەن زیرەک بۆ تورکەکان دەگەڕێنێتەوە، بەباوەڕی من ئەمە هەڵەیەکی کووشەندەیە، بەباوەڕی نووسەری ئەم دێڕانە ئەم مێلۆدیان کوردی بوون و وەک چلۆن ناوی بەشیکی زۆری کوردستان بەهۆی دەسەڵاتی حکوومی تورکەکان گۆڕاوە، ئەمانیش لەلایەن تورکەکانەوە تورکێندراون، واتە لەسەرچاوەدا کوردی بوون بەڵام وەک بەشێک لە ڕەوتی ئاسمیلەکردنی کوردەکان لەڕێی کووشتن، زمان سڕینەوە و داگیرکردنی ژێئۆپۆلەتیک، داگیر کراون و تورێکندارون، واتە ملێدۆیە کوردێکان تەنیا لە زمان‌دا بەتورکی کراون، بەڵام لەهەست و زەوق‌دا بەهۆی ئەوەکە زایەڵی پێوەندی ڕووحی تاکی کورد لەگەڵ ژینگەی کوردستان بوە هیچ‌کات تورکەکان نەیان توانیوە بی توکێنن، هەربۆیەش کاتێ لەلایەن هونەرمەندانی کورد بەتایبەتی نەمران مامۆستا مەحەممەدی ماملێ و مامۆستا حەسەن زیرەک دەگەڕێندرێنەوە سەر زمانی ڕەسەنی خۆیان واتە کوردی، جارێکی‌تر هەست و زەوقی کوردانەی ئەم مێلۆدیانە لەگەڵ زمانی مێلۆدێکان بەیەک دەگەنەوە و ڕووح و ڕەوانی بیسەری کورد پاراو دەکەن، من وەک گوێ‌گری ئەم مێلۆدیانە و هۆگری موزیکی کورد بەم ڕەوتە دەڵێم زیندووکردنەوەی مێلۆدیە تورکێندراوەکان و سەرلەنوێ بەکوردی کردنیان، بەپێچەوانەی بەڕێز مستەفادادار و بەشێکی‌تر کە پێی دەڵێن کورداندنی موزیکی تورکی. بێ‌گومان لە نێوان ئەم دوو رەوتەدا جیاوازی ناوەرۆکی و گەوهەری هەیە، ڕەوتی یەکەم ئاماژە بە گەڕاندنەوەی مێلۆدیە داگیرکراوەکان‌دەکات بۆ سەرچاوە بەپێ‌داگری لە کوردانە بوونی ئەم مێلۆدیانە و ڕەوتی دووهەم ئاماژە بە داگیرکردنی مێلۆدی تورکی دەکات لەلایەن کوردەکانەوە بەپێ‌داگری لە تورکی بوونی ئەم مێلۆدیانە وەک سەرچاوە. ئەمە لەڕاستی‌دا نەکۆڵی‌کردن و بەخشینی بەشێکی گرینگی مێژووی کوردیە بە تورکەکان و ملکەچ‌کردن بۆ داگیرکاری و داگیرکەرە، مێژوویەکی کە منی کوردی ئەم سەردەمە پێویستە بۆ دەرکەوتن وەک سوبژە، سیمای خۆم لە خودی مێژووی کوردی‌دا بدۆزمەوە ببینمەوە، ئەوە لەکاتێک‌دایە کە بەهەڵە ئەم سەرچاوە گرینگە مێژووییە بە تورکەکان دەبەخشین.

بێ‌گومان موزیک دەرکەوتەیەکی گرینگی کۆمەڵایەتی و لەودا شعور و هەست لەڕیی وشە و مێلۆدی بەیەک دەگەن و دەبێتە تابڵۆیەکی زیندووی کۆمەڵایەتی کە لەلایەک دەرخەری فۆڕمی زەینی و شعووری کۆمەڵگایە و لەلایەک دەرخەری فۆڕمی هەست و زەوقی کۆمەڵگایە. لەڕاستی‌دا موزیک لەڕێی لێک‌هاڵاندنی وشە و هەست بناغەیەکی گرینگی شووناسی تاک و نەتەوەی هەر کۆمەڵگایەکە کە کارتێکەری قوڵی لەسەر پەرەی ڕووحی نەتەوەیی لەهەر کۆمەلگایەک هەیە. موزیک لەهەر چاخێکی زەمانی‌دا  دەشێ وەک پەڕتووکێکی مێژووی بخوێندرێتەوە و ببیندرێت کە لەخۆگری حەز، تاسە، ترس، دڵەڕواکێکان و خواستەکانی مرۆڤی کۆمەڵگایە. بۆیەش لەتوێژینەوە مرۆڤ‌ناسێکان‌دا دەور و ڕۆڵێکی گرینگی هەیە. بەم هۆکارانە نووسەری ئەم دێڕانە پێشنیار دەکات تا بەستێکی کوردانە و بەرپرسیارانە شرۆڤە و توێژینەوە لەسەر موزیکی کوردی بکرێت تا بەر بەخەسارە قەرەبوونەکراوەکان بگیرێت.

 

 

ڕۆژەڤ - بابەت: جەختکردنەوەی خامنەیی لەسەر پرسی ناوکی

ڕۆژەڤ - بابەت: جەختکردنەوەی خامنەیی لەسەر پرسی ناوکی

میوانی بەرنامە: شاهۆ حوسێنی، چالاکی سیاسی

ڕووماڵی‌ بایکۆتی شانۆی هەڵبژاردنەکانی ڕێژیم‌میوانی بەرنامە: شاهۆ حوسێنی، چاوەدێری سیاسی

 

لە خەباتی ئامانج‌خواز بەروو خەباتی ئارمانخواز

 

شاهۆ حوسێنی

خەبات خاوەنی گەوهەرێک و هەستییەکە، گەوهەری خەبات ئەو ڕەوت، کارەسات‌ و ڕووداوانەن کەخوڵقاون‌و ڕوویان داوە، بەڵام هەستیی خەبات بەمانای ئاگایی پەیداکردن بەو هزر، ئەندێشە و ئایدەیانەن کە ڕووداو، کارەسات و ڕەوتەکانیان خوڵقاندو، بەو پێێە دەشێ بگوترێ کە جیهانی خەبات جیهانی ئایدە و هزر و ئەندێشەکانە. ئەگەر بەکورتی بەشێ پێناسەیەک لەمەر خەبات بخرێتە روو دەتوانم بڵێم کە خەبات ئاڕمانخوازە نەک ئامانج‌خواز. ئامانج‌ لەخۆگری ئەو دیاردە ئۆبژێکتیڤ و کورت‌خایەنانە کە بەشێوەیەکی ڕەها مرۆڤ دەشێ و دەتوانێ پێیان بگات و مسۆگەریان بکات، بۆ وێنە ئامانجی پارتێکی سیاسی بردنەوەی هەڵبژاردنی سەرۆكکۆماری یان پاڕڵمانیە، واتە دەستەبەرکردنی دەسەڵات، پەرەپێ‌دانی و دەوام بەخشین بەو دەسەڵاتەیە، ئەم ئامانجە بە گەڵاڵەیەک و کاری کۆنکرێت لە نزیک‌ترین هەڵبژاردن‌دا مسۆگەر دەبێت، بەڵام ئازادی، دیمۆکراسی یان سەربەخۆیی ناشێ ئامانج بێت چوون نالوێت بەڕەهایی‌و کۆنکرێتی لە ڕەوتێکی دیاری‌کراودا دەستەبەر بکرێت، بەڵکە ڕەوتێکی درێژخایەن، مێژوویی و و کاری بەردەوامە و چوارچێوەیەکی سنووردار و دیاری‌کراوی نیە. ئازادی، دێمۆکراسی یان سەربەخۆیی دەست پێک و کۆتاییەکی نیە، بەڵکە سیروورەتێکی بەردەوامە.

 

فەلسەفەی خەبات

لەمەر فەلسەفەی خەبات دەشێ ڕوانگەی جیاواز بێتە ئاراوە، دەشێ بگوترێ کە مەبەست لە فەلسەفەی خەبات، دیاریکردن و دەرخستنی مەبەستی خەباتە، یان دیاری کردنی ئامانجی خەباتە، یان دۆزینەوەی هۆکاری خەباتە. بەڵام لەحەقیقەت‌دا فەلسەفەی خەبات یانی بیرکردنەوە، ئەندێشەکردن و هزرمەندانە ڕوانین لە شووناس و مانای خەباتە، واتەحەولی بیرمەندانە و هزرمەندانە بۆ تێگەیشتن لە لۆژیک و سازوکاری خەباتە هەڵبەتە دەشێ خەبات وەک ڕووداو، کارەسات و تێک‌هەڵچوون لە کات و شوێنی تایبەت‌دا بەشێوەی گێڕانەوەی کردەوە و دژکردەوەکان بگێڕدرێتەوە، بەڵام فەلسەفەی خەبات یانی فام و تێگەیشتن لەمانای ئەو ڕووداو و کارەساتانەی کە ڕوویان داوە، ئەو کردەوە و دژکردەوانەی دەرکەوتوون. ئەگەر بشێت کە بەکوورتی پێناسەیەک لە خەبات بکرێت، دەشێ بگوترێ کە خەبات ڕەوتێکی ئاڕمانخوازانەیە. ڕەنگە بەلای زۆرانەوە خەبات ئامانج‌خواز بێت، بەڵام خەبات حەول و کۆششێکی کوورت خایەن و سنووردار نیە، بۆیە ناشێت کە ئامانج‌خواز بێت. ئاڕمان بە پێچەوانەی ئامانج مرۆڤ دەتوانێ لێی نزیک بێتەوە، بەڵام هیچ‌کات بەشێوەیەکی ڕەها و دائیمی ناتوانێ پێی بگات. لەڕاستی‌دا ئاڕمانەکان کۆگشتیەک لە ئیدەئالەکانن کە لە ئاسۆ دوورەدەستەکانن کە دەشێ لێیان نزیک بینەوە بەڵام بەشێوەیەکی گشتی و تەواو هیچ‌کات نالوێت کە دەستەبەر بکرێن. ئێستا کە دیاری‌کرا خەبات ئاڕمانخوازە، پرسیارێکی گرینگ لەم ناوەدا دێتە گۆڕێ، ئەمیش ئەوەیە کە ئاڕمانی خەبات چیە؟

وڵامی ئەم پرسیارە دەکرێ بەزۆر شێوازی جۆراوجۆر بدرێتەوە، بەڵام بە کۆنکرێتی دەشێ بگوترێ کە ئامانجی خەبات پشکووتن و پەرەی هزر و ئەندێشەیە بەمانای پەرەی عەقڵانییەت، طی‌گەیستنی عەقڵانی و ئاگاهیە. ئەم ڕەوتە سەرەتا لە زەین و دەروون‌دا ڕوودەدات و لەدەرەوە دەبێتە بەستێن و هۆکاری باشتربوونی دۆخی ژیانی مرۆڤ و کۆمەڵگا. بۆ وێنە لیبرالیسمی سیاسی سەرەتا وەک ئەندێشە لە زەین و دەروونی جۆن لاک‌دا دەرکەوت و دوایی لە دەرەوەی زەین و و دەروونی لاک و لەناو کۆمەڵگادا و لەناو ژیانی ڕواڵەتی کۆمەڵگا دێمۆکراسی لێ‌کەوتەوە. کەوابێ دەشێ وەک ئیدەئالیستیک بگوترێ کە ئەوە ئایدەکان و ئەندێشەکانن کە واقعییەتەکانی کۆمەڵگا مرۆییەکان سازدەکەن. واتە ئایدەکان و ئەندێشەکان بەر لە کردەوە و دژکردەوەکان، حەڕەکەتی ڕواڵەتی مرۆڤەکان و کۆمەڵگەکان دەردەکەون، ئەوان نەقشەڕیگا و پلانی حەڕەکەتن.

مێژووی خەباتی مرۆڤ و کۆمەڵگەکان و مێژووی پێشکەوت وەک بەرهەمی خەبات لەڕاستی‌دا شتێک نیە جگە لەمێژووی هزر و ئایدە و ئەندێشە، کەوابێ دەشێ بگوترێ کە بۆ پێشکەوت و بەرەوپێش چوون و نزیک بوونەوە لە ئاڕمان مرۆڤ و کۆمەڵگا مرۆییەکان پێویستیان بە پێشکەوت و ئاڵوگۆڕی هزر و ئایدە و ئەندێشە هەیە.

 

خەبات لە ڕۆژهەڵاتی‌کوردستان

تا بەر لە دەرکەوتنی کۆمەڵەی ژ-ک بۆ وێنە شۆڕشی سمکۆ و شۆڕشەکانی‌تر لە کوردستان ئامانج تەوەرە بوون، شۆڕش بۆ وەدست‌هێنانی دەسەڵات و مسۆگەرکردنی پاشایەتی. بەڵام دەرکەوتنی کۆمەڵەی ژ-ک یەکەم چەخماخەی شۆڕشی ئاڕمانخواز لە کوردستان بوو کە لەسەر ئەساسی دوو ئایدەی ئازادی و سەربەخۆیی نەتەوەیی کورد بنیادنرابوو، ئەندامانی ژ-ک و کۆمەڵەی وەک چوارچێوەیەک کە تاکی کورد لەودا کۆکرابوە، چوارچێوە، مانیفێست یان ڕیکخراوەیەکی بۆ دەستەبەرکردنی حکوومەت، پاشایەتی یان دەسەڵاتی سیاسی نەبوو، لەڕاستی بنەما و ئەساسی ئاگایی بەخشی و مەعریفەت‌بەخشی بە تاک و کۆمەڵگای کورد بوو کە بەو زەین و ئاگاییە بگەن کە کوردیش نەتەوەیە و وەک هەموو نەتەوەکانی‌تر مافی ئازادی و سەربەخۆییە هەیە، ئەوان هیچ‌کات لەسەر ئەو باوەڕە نەبوون لەڕێی دەستەبەرکردنی دەسەڵات و بەشداربوون لە دەسەڵاتی سیاسی‌دا سەربەخۆیی، ئازادی یان مەجالی چارەخۆنووین دەستەبەر و مسۆگەر دەبێت، بەڵکە ئەوان لەوە تێ‌گەیشتبوون کە سەرەتا ئایدە و ئەندێشەیەک لەمەر ئازادی و سەربەخۆیی پێویستە کە وەک زەین و مێنتالیتە ببێتە بەستێنی پەروەردەکردنی تاکی کورد و بەرهەم‌هێنانی سووژەی کورد، کە سوژەی کوردی و تاکی ئاگایی کورد بەرهەم‌هات و مرۆڤی کوردی بەو ئاگاییە گەیشت کە جوغرافیایەکی زەینی و مەعریفی جیاواز لەوی‌تری فارسی هەیە، ئینجا ئایدە و ئەندێشەی کوردانە دەبێتە ڕایەڵی لێك‌گرێدەرەوەی تاکەکان و بەم شێوەیە نەتەوەی کورد بان تایفە و عەشیرە دەردەکەوێت. لەڕوانگەی کۆمەڵەی ژ-ک دا دەشێ بگوترێ کە کورد بوون و کوردستانی بوون پرۆسەیەکی درێژخایەن و دوورمەودایە بۆ دەستەبەرکردنی ئازادی و سەربەخۆیی و ئازادی و سەربەخۆییش سەیروورەتێکە لە زەمان و ئەندێشەدا.

 

کوردستان لە گەوهەرەوە(substance) بەرەو هەستێەکی(Existence) کوردانە

شاهۆ حوسێنی

ڕەنگە زێدەڕۆیی نەبێت ئەگەر بگوترێ کە هایدگێر لە سەدەی بیستەم‌دا جیهانێکی فەلسەفی‌تری بنیاد ناوە، ئەو بەسەر سەدان ساڵ فەلسەفەدا بازی‌دا و گەڕاوە بۆ جیهانی فەلسەفی بەر لە سوقڕاتی، ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە فەلسەفە لەپاش ئاوا بوونی خۆری ئانتۆلۆژی بەلاڕێ‌دا چوو. ئەگەرچی هەستی هایدگێریش باس لە هەستی دەکات، بەڵام جیاوازی بنەڕەتی و گەوهەری ئەو لەگەڵ ئانتۆلۆژیستەکانی بەر لە ئەفلاتوون و ئەڕەستوو لەوەدا بوو، کە ئەگەر ئانتۆلۆژیستەکانی کۆن باس لە تووخمەکانی پێکهاتن و بەرهەم‌هێنی هەستی دەکەن، بۆ وینە یەکێک تووخمی سەرەکی هەستی ئاو پێناسە دەکات، یەکیکی‌تر خۆڵ، یەکێکی ئاگر و یەکێکی‌تر هەوا، ئەوا پرسیاری سەرەکی و بنەمای فەلسەفەی هایدیگێر پرسیار لە چی بوون و چیەتی هەستیە، واتە هەستی چیە؟ هایدگێر بۆ گەیشتن بە مەبەست و دەرخستنی کاکڵی ئەندێشەکەی کەڵک لە دوو چەمک وەردەگرێت. یەکیان گەوهەر(substance) و ئەوی‌تر هەستی(Existence)، لە ئەندێشەی هادیگێردا گەوهەر دیاردەیەکی ئۆبژێکتیڤە، واتە نموودی بۆ هەموو مرۆڤێک وەک‌یەکە، بۆ وێنە شمشێر وەک فۆڕم و گەوهەر(substance ) لە دیدی هەر بینەرێک‌دا شمشێرە، بەڵام هەر ئەم شمشێرە وەک هەستی(Existence) بوونێکی سوبژێکتیڤە و لە ڕوانگە هەر بینەرێک‌دا دەتوانێ هەستێکی جیاوازی هەبێت. بۆ سەربازێک شمشێر کەرەسەیەکی شەڕ و بەربەرەکانیە، بۆ چەتە یان ڕێ‌گرێک کەرەسەیەکی چەتیی و ڕێگریە، بۆ وەرزشوانێک کەرەسەیەکی وەرزشی و ......هتدە.

کوردستان وەک گەوهەر(substance ) و هەستی(Existence)

کوردستان وەک گەوهەر ئاماژە بە ژێئۆپۆلەتیک، چوغرافیا، شوێن و ژینگەیەکی سرووشتیە کە لەخۆگری شاخ، چۆم، زەریا و زەوی و باغ و....هتدە. چ بۆ کورد، چ بۆ ئەوی‌تری فارس،تورک و عەڕەب کوردستان وەک گەوهەر یەک دیاردەیە و هەموو وەک دیاردەیەکی ئۆبژێکتیڤ بەیەک فۆڕمی ڕواڵەتی دەیبینن، بەڵام کوردستان وەک هەستی(Existence) ئیتر بۆ کورد، فارس، عەڕەب و تورک دیاردەیەکی هاوشێوە و فۆڕمێکی هاوشێوە نیە، کوردستان بۆ کورد نیشتمان، خاک، جیهان و ژینگەیەکی بۆ دەرکەوتنی کورد وەک سوبژە و نەتەوەی کورد وەک مێتا سوبژە.

کوردستان بەڵام لەتەنیشت بوونێکی گەوهەری(substance)، بۆ فارسەکان، توورکەکان و عەڕەبەکان خاوەن هەستیەکە، ئەوان کوردستان بە بەشێک لە جیهانی دانەبڕاوی دەسەڵات، هێژمۆنی‌، شووناس‌و بەرژەوەندی خۆیانی ئەژمار دەکەن، ئەوان هەستیەک بە کوردستان دەبەخشن کە ئەم هەستیە داڕێژڕاو و داهێنراوی خۆیانە لە دەرەوەی ئیرادە و خواستی کورد وەک سەرچاوە و بەرهەم‌هێنی ئەم گەوهەرەیە و لەخزمەت سەروەری و باڵادەستی خۆیان دایە. لەڕاستی‌دا کوردستان وەک هەستیەک بۆ فارس، تورک و عەڕەب لەپێوەندی لەگەڵ جیهانی زەینی، شووناس و عەقڵییەتی وان بوون و مانا پەیدا دەکات. فارس کوردستان وەک هەستیەک لە درێژەی جیهانی ئێرانیستی و هێژمۆنی عەقڵی پان ئێرانی خۆی‌دا مانا دەکاتەوە، توورکێک کوردستان لە درێژەی جیهانی تورکی جۆی‌دا و وەک بەشێک لە عەقڵی پان‌تورکی خۆی‌دا مانا دەکاتەوە، بۆ عەڕەبێک کوردستان درێژی بوونی عەرەبی و جیهانی پان‌عەڕەبیە.

هەستی کوردستان و کورد بۆ ئەوی‌تری کورد لەڕاستی‌دا لە دەلاقەی هەستی فارس، تورک و عەڕب‌را پێناسە دەکرێت، بۆیەش بەهیچ شیوەیەک قائیل بە هەستیەکی جیاواز لە خودی فارسی، تورکی یان عەڕەبی نین و لەهەر شوێن و کاتێکیش‌دا کە هەستی کوردستان و کورد شیمانە ئەوی لێ‌دەکرێت کە دابەڕاو و جیاواز لە خودی فارسی، تورکی و عەڕەبی بێت، بەهەموو شێوەیەک حەولی لەناو بردن، پاکتاوکردن و سڕینەوەی ئەم هەستیە دەدەن. بە کورتی دەشێ بگوترێ کە کێشەی کورد لەگەڵ ئەوی‌تری فارس، تورک و عەڕەب کێشەی هەستیە، کورد لە پێوەندی لەگەڵ ژینگەی سرووشتی کوردستان پێناسە، شووناس و فۆڕمێکی مانایی و زەینی لەخۆی دەردەخات لە دەرەوەی ژینگەی سرووشتی ئێران، تورکیا، عێراق و سووریا وەک گەوهەریفارس، تورک و عەڕەب کە فۆڕمێک پێناسە، شووناس، مانا و مێنتالیتە لەخۆدەگرێ لەدەرەوەی ئیرادە و ئەکتی کورد. هەستی کوردستان بەرهەمی پێوەندی کوردە لە گەڵ کوردستان وەک گەوهەر کە تەواو جیاوازە لەگەڵ هەستی کوردستان وەک بەشێک لە گەهوەری ئێران، تورکیا، عێڕاق یان سووریا، جیاوازێکەش لەمە دایە کە هەستی کوردستان بەرهەم و ڕەنگدانەوەی هەستی کوردە کە بەرهەمی ئاگایی و تێگەیشتووی تاکی کوردە، واتە تاکی کورد لەڕێی ئاگایی و وشیاری هەستیەک لە کورد و خود وەک کورد دەردەخات و لەدرێژەش‌دا هەستیەک لە کوردستان دەخاتە ڕوو، بەڵام تاکی فارس، تاکی تورک و تاکی عەڕەب وەک ناکورد، هەستیەک لەخۆیان دەردەخەن و لەسەر ئەساسی ئەم هەستیە فارسیە، تورکیە و عەڕەبە هەستیەک لە کوردستان دەردەخەن و ئەم هەستیە لە کوردستان بەهیچ شێوازێک ناتوانێ هەستیەکی ڕەسەن بێت، بەڵکە هەستیەکی جەعلی و چەواشەیە، بۆ هۆی ئەوەکە تاکی فارس، تورک و عەڕەب وەک گەوهەر هیچ پێوەندێکی ڕووحیان لەگەڵ کوردستان وەک گەوهەر نیە، یانی هیچ پێوەندێکی گەەوهەریان بەیەکەوە نیە، بۆیەش دەرکەوتی زەینی وان لە کوردستان وەک هەستی چەواشە و جەعلیە، بەڵام تاکی کورد وەک گەوهەر لە پێوەندی ڕووحی و گەهوەری لەگەڵ کوردستان وەک گەوهەردایە، بۆیەش دەرکەوتی زەینی تاکی کورد لە کوردستان وەک هەستی دەتوانێ ڕەسەن و ئەسیل بێت.

افول‌دیکتاتوری جمهوری‌اسلامی

 

شاهو حسینی

شاید هیچ‌گاه تا برآمدن مدرنیته اهمیت فلسفه سیاسی ارسطو که مبتنی بر فرد بافضیلت و طبقه متوسط بود، به‌طور جدی درک نشد، در واقع نمود فرد یا شهروند با فضیلت بعدها در اندیشه دکارت به سوبژه تبدیل شد و با برآمدن جامعه‌مدنی و از دل آن دولت‌مدرن ‌دمکراتیک اهمیت طبقه متوسط بهتر درک شد. در اندیشه ارسطو اهمیت طبقه متوسط تا آنجا بود که زیربنا و اساس ظهور فرد بافضیلت فرض می‌شد. بدون تردید با ظهور مدرنیته اهمیت سوژه(فرد بافضیلت و کمال‌یافته عقلی) به مثابه زیربنای جامعه مدنی و طبقه متوسط به مثابه زیربنای دولت مدرن دمکراتیک بیشتر از هر زمانی آشکار شد. از نڤر ارسطو تا زمانی که طبقه متوسط با اقتدار حزوور داشته باشد و به تبع آن نیز فرد بافضلیت اداره امور سیاسی جامعه را در دست داشته باشد، جامعه رو به کمال و پیشرفت است، اما زمانی که این چرخه متوقف گردد، اضمحلال و فروپاشی جامعه کلیدخورده و اجتناب‌ناپذیر می‌گردد. در اندیشه ارسطو اگر نزاع درنتیجه شکاف میان حکمرانان و فقرا در جامعه به دلیل گسترش شرارت و فساد حکمرانان در جامعه اجتناب‌ناپذیر شود، منجر به فروپاشی میگردد..

 

 دیکتاتوری بەجای دمکراسی

 تنازع میان جامعە و حکومت پهلوی اگرچە بر روی گسل تمامیت‌خواهی حکومت پهلوی که منجر به شکل‌گیری شکاف میان حکومت و دگراندیشان شد، شکل‌گرتفه بود، اما نگاه ابزاری و ابژکتیڤ به دمکراسی و استفادە ابزاری از دمکراسی نەتنها منجر به دمکراتیزاسیون در ایران نگردید که یک دیکتاتوری ایدئولوژیک فوندامینتال از دل‌آن انقلاب بیرون آمد، البته اگر هم بنیادگرایان مذهبی حکومت را قبضە نمی‌کردند، چندان فرقی نمی‌کرد که چپهای رادیکال به قدرت برسند یا مجاهدین خلق، در هر حال یک دیکتاتوری بنیادگرا در جامعە شکل‌می‌گرفت. ایراد هر سه ایدئولوژی این بود، که نگاهشان به غرب و مدرنیته نگاهی به شدت تخاضمی و تنازع‌آمیز بود، اساسا هر سه ایدئولوژی در یک بزنگاه ایدئولوژیک در رابطه با غرب و مدرنیته به هم می‌رسیدند و نگاهی مشترک با مشخصه تخاصم و تنازع این بزنگاه ایدئولوژیک بود. در واقع غیاب عقل‌گرایی‌و نگاەگفتمانی یا بەعبارتی بهتر غیاب نگاهی سوبژکتیڤ به دمکراسی منجر به بازتولید دیکتاتوری گردید.

 

افول دیکتاتوری

دیکتاتوری جمهوری اسلامی با پوپولیسم و ترویج عصبیت دینی در جامعه تثبیت و هژمون شد، اما در ادامه با قوام گرفتن و تجربه انقلابیون رادیکال در هرم قدرت روند تصفیه دیگران از قدرت گسترش یافت، در واقع بخشی از بنیادگرایان مذهبی برای تثبیت موقعیت و اقتدار خود، همزمان هم نخبگان انقلابی بنیادگرای درون الیتی را تصفیەکردند و هم دگراندیشان و سیاسیون دگراندیش بیرون از الیت حکومت نظیر کردها، چپها، ملی-مذهبیها و.... را تصفیەکردند. بنابراین با پایان جنگ نوعی از الیگارشی بنیادگرایانه شروع شد، اما امکانات سیاسی و اقتصادی قدرت جنگ را به درون الیگارشی حاکم نیز کشاند و در نتیجه نخبگان درون الیگارشی نیز بەتدریج حذف و کنارگذاشتە شدند از هاشمی رفسنجانی تا خاتمی، احمدی‌نژاد، روحانی، لاریجانی و....

اکنون تنها بخشی محدود و منحصر از کوتولەهای بسیار کوتولەی سیاسی درون الیگارشی حاکم باقی ماندە، کە بدون تردید فاقد هرگونە تفکر و اندیشەای برای برون‌رفت از بحرانهای عمیق و گستردە درون جامعە و دامنگیر حکومت به نظر می‌رسند. عدم تعادل حکومت در برون رفت از بحرانهای برآمده از روند روبەرشد اعتراضات اجتماعی و سیاسی جامعه، واکنشهای عصبی و خشم‌آلود به بحرانها، قدرت‌طلبی و فساد گسترده سیستماتیک در حکومت و ادر الیگارشی حاکم پس از مرگ یا ترور رئیسی به عریان‌ترین وجه خود را نشان دادە و جنگ در آوردگاه اصولگرایان و رو کردن فساد یکدیگر آنقدر شور شدە، کە هیچ ابزاری حتی خشونت و زور حکومتی هم نمی‌تواند مردم را بە پای نمایش مبتذل و مضحک انتخابات چهاردهم بکشاند. تنها هدف حکومت در این برهه بەانجام رساندن این شوی مبتذل است تا شاید بتواند از فرسایش و گسست بیشتر الیگارشی حاکم جلوگیری کند، اما افول دیکتاتوری جمهوری اسلامی امروز بیشتر از هر زمان عیان‌تر، و آسکارتر شدە است.