(ئانتۆلۆژی‌کلتوری‌کوردی)
شاهۆ حوسێنی
دەشێ ڕوانگە و پێناسەی جیاواز و جۆراوجۆر لە کلتور بکرێت، بەگشتی دەشێ مەبەست لە کلتور هەموو دیاردە ڕواڵەتێکانی‌وجوودی
مرۆڤ چێکراو لەسەر بەها و کردە ڕاهێنراوەکان‌بێت. لە توێژینەوە کۆمەڵایەتێکان‌دا کلتور
دیاردەی جیاکەرەوەی کۆمەڵگا مرۆییەکانە، لەزانستی ئیتنیک‌ناسی‌دا کلتور دیاردەی
لێک‌جیاکەرەوەی نەتەوەکان‌و پێوانەی هەڵسەنگاندنی کلتوری نەتەوەکانە.
بەباوەڕی‌من کلتور بەڵام کۆگشتی ئەزموونی کۆمەڵگا
مرۆییەکانە لە ڕەوتی مێژوودا، ئەوەی بەلای منەوە لێرەگرینگە، ئەزموونی زەینی و
مەعریفی کۆمەڵگایە، کلتورەکان بەر لە دەرکەوتە ڕواڵەتێکان و فۆڕمی ڕوالەتی ژیانی
کۆمەڵایەتی، سیاسی، دەرکەوتەی زەینی و مەعریفی کۆمەڵگەکان و مرۆڤەکانن، بەرهەمی
ئەزموون و خەتای ژیانی مرۆڤ و کۆمەڵگا لە رەوتی مێژوودایە. لەهەر چاخێکی مێژووی و
ڕەوتی ژیانی کۆمەڵگەدا چما زەین و ئەندێشە تووشی گنخان، داڕزان و دابەزین هات،
ئەوا کلتوری کۆمەڵگا بە مانای فۆڕمی زەینی تووشی دابەزین و داڕزان دێت، دژەبەها و
دژە نۆڕمەکان بڕەو پەیدا دەکەن و ژیانی ڕواڵەتی کۆمەڵگەکان تووشێ نوشست و داڕزان
دەبێت. تاکە کەرەسەی دەرکەوتنی کلتور وەک زەین و ئەندێشەش بێ‌گومان زمانە. کەواتە
دەشێ بگوترێ کە کلتور وەک فۆڕمێک ئەندێشە و زەینی مرۆیی لەڕێی زمان مەجالی
دەرکەوتن و ژیانی کۆمەڵایەتی پەیدا دەکات و بەدەرکەوتنی وەک دیاردە ڕواڵەتێکان
لەناو کۆمەڵگا ئەم پڕۆسەیە کامڵ دەبێت. مرۆڤی بێ‌کلتور شووناسی نیە و دەسکرد و
بووکەڵەیە، دەسەڵاتە هێژمۆن و باڵادەستەکان بۆ لەناو بردنی تاک و کۆمەڵگای ئەوی‌تری
خۆیان حەول دەدەن لەڕێی پێش‌گرتن بە دەرکەوتنی کلتوری سەربەخۆ بە مانای زەین و
ئەندێشەی سەربەخۆ پێش بگرن لە دەرکەوتنی ئەوی‌تر، لەڕێی پێش گرتن بە زمان و
سەپاندنی زمانی بێگانە بەسەریان‌دا حەولی لەناو بردنی ڕایەڵی بە ڕواڵەتی بوونی کلتور
لەناو کۆمەڵگادا دەگرن و بەم شێوەیە شووناسی کۆمەڵگایەک لەناو دەبن و لە کۆتایی‌دا
ئەوی‌لەناو دەچێت ''بوونی" کۆمەلگایەکە.
کلتوری‌کوردی
ژیانی کۆچەری، شوانکارەیی‌و عەشیرەیی مرۆڤی کورد لە
هەناوی خۆی‌دا بەرهەم‌هێنی چەند تایبەت‌مەدنی گرینگە، گرنیگ‌ترین تایبەت‌مەندی
ئازادیە، مرۆڤی کۆچەر، گیرۆدەی هیچ سنوورێک نیە، جێ‌گۆڕێکی بەردەوام سنوور وخاک بۆ
مرۆڤی کۆچەر بێ‌مانا دەکات، لە هەمان کاتا پلۆرالیزمی عەشیرەییش بەرهەم‌هێنی فرە کلتوری
و فرەڕەهەندی کۆمەڵگایەکە کە لەجیهانی ئوستوورەیی‌دا دەژیت. میترائیسم وەک ڕوانگەی
ئایینی هێژمۆنی ئەم سەردەمە کۆنە لەسەر بنەماکانی وادە و پەیمان، ڕووناکی، شەڕکەری‌و
پاکی بنیادنراوە. ئەم بنەماگەلە بە بایخە پێویستی ژیانی کۆچەری، شوانکارەیی و
عەشیرەیین، هەروەها ڕووخانی پێکەوە ژیان لەناو کۆمەڵگایەکی مرۆیی کە وەک عەشیرە
پێناسە دەکرێت، ڕایەڵی لێك‌گرێدەرەوی تاکەکان لەناو عەشیرەدا و گەڕانتی پاراستن و
دەوامی عەشیرەیە، ئەمانە بنەماکانی کلتوری کوردین لە ڕەوتی مێژوویی خۆی‌دا تا بەر
لە دەرکەوتنی یەکگرتوویی سیاسی کە عەشیرەکان لێک‌گرێ‌دەداتەوە و بەم شێوەیە
ئیمپڕاتوورییەتی کوردی دەردەکەوێت. میترائیسم بە مانای ئایینی خۆشەویستی، دلۆڤانی
و ئەوین ژێرخانەکانی زەینی لێک‌نزیک کردنەوەی تاکەکان، بەردەوامی و مسۆگەرکردنی
پێکهاتەی ژیانی کۆمەڵایەتی لە کۆمەڵگای کوردی‌دا بوە. ئەم چاخە دەشێ وەک سەردەمی
ئوستوورەیی پێناسە بکرێت. نیشتەجێێ، دەرکەوتنی ئیمپڕاتووریەتی کوردی و لەهەموان
گرینگ‌تر دەرکەوتنی ئایینی‌زەردەشت بەرهەم‌هێنی چاخی مێژوویی لە ناو کۆمەڵگای
کوردی‌دایە کە ئازایەتی، پاڵەوانی، شەڕکەری و قارەمان‌پەروەری گرینگ‌ترین بنەماکان
و کۆڵەکەکانی کۆمەڵگان. گرینگ‌ترین بنەمای ئەندێشەی زەردەشت کە بەرهەم‌هێنی
کلتووری ئازادی و ئازادیخوازیە لە کۆمەڵگای کوردی باوەڕی زەردەشت بە ئازاد بوونی
مرۆڤ، سەربەخۆبوونی مرۆڤ لە هەڵوێست‌گرتن و موختار بوونی مرۆڤە. ئەندێشە گرینگ‌ترین
کەرەسەی مرۆڤە بۆ ڕاپەڕاندنی ئەرک و کردەکانی. دەشێ بگوترێ کە سێ کۆڵەکەی بنەمایی
و سەرەکی کلتووری کوردی لە هەڕەتی دەرکەوتنی چاخی مێژویی بریتین لە ئازادی مرۆڤ،
ئەندێشە تەوەرەیی و بەو پێیە متمانە بە عەقڵی مرۆڤ.
کلتووری‌کوردانە
کلتوری کوردانە
باسی دەور و نەخشی دیاردە کلتورێکانی ناو کۆمەڵگای کوردی دەکات بۆ سەروەری،
سەربەخۆیی و خزمەت بە بەرژەوەندی نەتەوەیی کورد. باسی ئەو بەها و نۆڕمە کوردیانە
دەکات کە پاڵنەر، ڕێکخەر و پەرەپێ‌دەری بزاڤی ئازادیخوازانە لە کوردستانن. بێ‌گومان
هیچ چاخێکی میژووی نیە کە کورد خەباتی تیا نەکردبێت، حەماسەتی نەخوڵقاندبێت و
لەپێناو پاراستنی خودی کوردی لەمەیدانا نەبووبێت.
بەدرێژایی مێژوو
ژێئۆپۆلەتیکی کوردستان بۆتە ئامانجی هێرش و مەیدانی شەڕ و تێکهەڵچوونی کورد و هێرش
بەران. کوردەکان هەر لەزۆر کۆنەوە بڕیاری‌ژیانی سەربەخۆ ژیانیان داوە و ملکەچی
حوکم و دەسەڵاتی هیچ دەسەڵاتێکی دەرەکی نەبوون، دەوڵەت‌شارەکانی وەک هیتانی،
میتانی و ئیمپڕاتووریەتی مادی دەشێ وەک نموونە ئاماژەیان پێ‌بکرێت. لەڕاستی‌دا
دەشێ بگوترێ کە یەکەم دیاردەی کلتوری کۆمەڵگای کوردی و کلتوری کوردانە ژیانی ئازاد
و سەربەخۆیانەیە. یەکێک‌لە مێژوویی‌ترین و ڕوون‌ترین گێڕانەوەی شەڕی‌کورد و هێرش‌بەران
لەگێڕانەوەی‌گێزنفۆن‌دا بەرچاو دەکەوێت. خەبات، بەربەرەکانی، ئازادی‌و ئازادیخوازی
بەشیکی‌دانەبڕاو لە کلتوری کوردانەیە، دیاردەگەلێکی‌سەمبوولیک بۆ مسۆگەرکردنی
شووناسی نەتەوەیی کوردی، پێش‌گرتن بە داگیرکران، بێ‌ناوەرۆک‌کردنی تاکی کورد و
داسەپاندنی شووناسی دەسکرد بەسەر کوردا. واتە ئازادیخوازی بەمانای پێش‌گرتن بە
چوونە ژێر حوکمی داگیرکەر، بنیادنانی حکوم و دەسەڵاتی لۆکاڵی، ئازادی بەمانای پێش‌گرتن
بە سنووردارکردنی ویست‌وخوازستی مرۆڤی کورد، ئازایەتی بەمانای پێش‌گرتن بە ملکەچ
بوون و ژێرچەپۆکەیی تاک و کۆمەڵگای کوردی لەدرێژایی مێژوودا ئەو بەها و نۆڕمانە
بوون کە لەهگەموو دیاردەکانی ژیانی کلتوری و کۆمەڵایەتی کوردا ڕەنگی داوەتەوە.
