رێکەوتنی نهێنی لە نێوان ئێران و ئیسرائیل؟

شاهۆ حوسێنی

لەماوەی چەند حەوتووی رابردوو و لەپاش هێرشە مووشەکێکانی ی ئەمریکا، بریتانیا و فەرانسا بۆسەر چەند بنکەیەکی سەربازی رژێمی ئەسەد لە سووریا کە شیمانەی بوونی چەکی کیمیایی و هێرشی کیمیایی لەوێ‌را دەکرا، هێرشەکانی هەوایی ئیسرائیل بۆسەر بنکەکانی نیزامی ئێران و حیزبوڵلا لە سووریا پەرەی ئەستاند و زەبرێکی کاریگەر وە بنکە و ناوەندە نیزامێکانی ئێران و حیزبوڵڵا لە سووریا کەوت، ئەوە لەکاتێک‌دابوو کە ئێران جگە لە چەند هەڕەشەیەی زارەکی لەزاری چەند بەرپسێکی پلە دوو و سێ نیزام، هیچ دژکردوە و لێدوانیکی لەسەر ئەو هێرشانە نەدا و حیزبوڵڵاش هەر بەو شێوەیە بێ دەنگ بوو، لەلایەکی تریش بەهەمان شێوە لە یەمەنیش دنەگ و باسی شەر  جۆرێک بێ‌دەنەگەی پێوە دیارە و وەک چەند مانگی رابردوو کە هەواڵی رۆژانەی میدیاکان و ناوەندەکانی جیهانی بوو، چۆتەوە پەراوێزەوە و بەگشتی هەرای شەڕ دامرکانی پێوە دیارە.

هەمووی ئەوانە لەکاتێک‌دان کە  ئەمریکاش لەرێکەوتنی ناوەکی لەگەڵ ئێران هاتە دەر و رایگەکاند کە ئێران دەبێت بێتەوە سەرمێزی وتوو وێژ و جارێکی تر لەگەڵ  رۆژئاواییەکان رێکەوتنێکی‌تر واژوو بکەن کە لەخۆگری سێ خاڵی گرینگ بێت. یەکەم ئەوەکە ئێران دەست لەهەرجۆرە گەڵاڵەیەکی ناوەکی بۆ دەست راگەیەشتن بەچەکی ناوەکی هەڵبگرێت، دووهەم ئەوەکە ئێران دەبێت دەست لەگەڵاڵە مووشکێ دوورهاوێژەکانی هەڵبگرێت و سیهەم ئەوەکە ئێران پێویستە بگرێتەوە ناو سنوورەکانی و دەست لە دەستێوەردان لەکاروباری ناوخۆی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوین و دراوسێکانی هەڵبگرێت. هەر لەو سەر و بەندەش دابوو کە رووسیا رایگەیاند کە هەموو هێزەکانی دەرەکی و ئێرانیش دەبێت لەسووریا بچنە دەر.

ئەوانە هەمووی وەک کەڵافیکی تێکەڵ و ئاڵۆز  شرۆڤەی دۆخی ناوچەکەی شێواند بوو، تا ئەوەیکە رۆژنامەی ئۆنلاینی عەرەبی "ئیلاف" لە راپۆرتێک‌دا رایەگەیاند کە بەرپرسانی ئەمنی ئێران و ئیسرائیلی لە شاری ئەمانی پێتەختی وڵاتی ئۆردۆن لەهۆتێلێک‌دا بەیەکەوە کۆبوونەتەوە و لەسەر  رێژە و چۆنیەتی بوونی هێزەکانی ئێرانی لە سووریا بەگشتی و بەتایبەتی لە رۆژئاوای باشووری سووریا لەناوچەکانی وەک دەرعا و قەنیترە رێکەوتوون، لەو دانیشتنەدا بەرپرسانی ئەمنی و نیزامی عەرەبستانی پێ‌داگریان کردوە لەسەر  نەبوون و بەشداری نەکردنی هێزەکانی ئێران و حیزبوڵڵا لەشەر و کێشەکانی نێوان هێزەکانی نیزامی ئەسەد و دژبەرانی لە سنوورەکانی ئۆردۆن و ئیسرائیل، لەهەمان کاتیشا بەرپرسانی ئەمنی و نیزامی ئیسرائیلی باسیان لەوە کردوە کە لەئەگەری بەشداری نەکردنی ئیران و حیزبوڵلا لە شەرکانی نزیک لە سنووری ئۆردۆن و ئیسرائیل، ئەوا ئەوانیش هێرش ناکەنە سەر هێزەکانی نیزامی ئێران و حیزبوڵڵا، ئەو رۆژنامەیە لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە دەکات کە ئەو دانیشتنە بەئاگاداری رووسیا بەرێوە چوە و رووسەکان گارانتیان داوە بە ئیسرائیلێکان کە ئێران و حیزبوڵڵا لە شەرەکانی ناوچەکانی نزیک لە سنووری ئرۆردۆن و ئیسرائیل بەشداری ناکەن.

نە ئێران و نە ئیسرائیل هەتا ئێستا هیچ لێدوانێکیان لەسەر ئەو  راپۆرتە نەداوە و ئەوە یەکەم جارە کە وەها دانیشتنێک‌ ئاشکرا دەبێت. ئەگەر ئەو دانیشتنە کرابێت کە زۆر لەوەدەچیت کرابێت، بەتایبەت لەماوەی چەند رۆژی رابردوو هیچ هێرشێکی نیزامی بۆسەر بنکەکانی ئیران و حیزبوڵلا نەکراوە و ئێرانیش هیچ دژکردەوەیەکی نیزامی لەو ناوچانە نەبوە، ئەوە لەکاتێک‌دا دایە کە دەنگۆی ئەوەش لەئارادایە کە ئێران ئامادەیە لەسەر کێشە و قەیرانی یەمەن دانووستان بکات.

بێ گومان لەپاش هاتنە دەری ئەمریکا لەبەرجام و گەراندنەوەی ئابلۆقە کۆنەکان و خستنی گەمارۆ و ئابلۆقەی نوی بۆسەر ئێران لەلایەک و لەلایەکی تریش کشانەوەی وردە وردەی کۆمپانیا بیانێکان لە ئێران، لەوەدەچێت کاربەدەستانی ئێرانی تووشی نیگەرانی و دڵەراوکێی جیدی کردبێت، ئەوە لەکاتێک‌دایە کە دۆخی ناوخۆیی ئێرانیش لەوپەڕی شپرزەیی و ئاڵۆزی دایە و هەر رۆژە چین و توێژێکی ئەو کۆمەڵگایە خەریکی دەربرینی نارزایەتی و هەژاری بەشێوەیەکی بەربڵاو خەریکە پرە دەستێنێت.

پرۆبلێماتیزە کردنی فیکر

شاهۆ حوسێنی

یەکێک لە پرسیار و كه‌ڵكه‌ڵه‌ گرینگەکانی فۆکۆ ئەوە بوو کە ئاخۆ دەکرێت مێژووی فیکر جیاواز لە مێژووی ئایدیا و مێنتالیتە دەربخرێت؟ ئەوە بەو مانایەیە کە فۆکۆ جیاوازی دادەنێت لەنێوان مانای فیکر لەگەڵ مانای ئایدۆلۆژی(ئایدیاکان) و مێنتالیتە( سۆز و لایەنگری و کردەوە) ، بەباوەڕی ئەو تووخمێک لەناو فیکردایە کە وەک پرۆبلێم پێناسەی دەکات، بە واتایەکی روونتر پرۆبلێماتیزەی دەکا، بەلای فۆکۆوە ئەگەر ئایدیا و مێنتالیتە بەمانای روانگە، لایەنگری و سۆزی جیاواز بۆ ئایدیایەکە کە ژێرخانی کردەوەیە و ئامانج و شوێنی کردەوەکان دیاری دەکات بەرەو ئاسۆیەکی دیاری‌کراو، ئەوا فکر ئەو تووخمەیە کە مەجال و ئیزن دەدات بە مرۆڤ کە لەو جۆرە کردەوە و دژکردەوانەی کە ئایدیا و مێنتالیتە دەیخوڵقێنن داببڕێت. واتە فیکر بەلای فۆکۆوە بە هۆی ئەوەکە ئایدیا و مێنتالیتەکان بەرهەمی پێکهاتەی زەمانی، کۆمەڵایەتی و مانایی دەروەست بە زەمان و مەکانن، فیکر بەمانای دابڕان و گۆسەستە لەو رێگا و ئامانجانەی کە ئایدەکان و مێنتالیتەکان بۆ مرۆڤ دیاری دەکەن، کەوابێ، فیکر بەلای فۆکۆوە ئازادیە، مرۆڤ لەو کرده وانەی کە ئەنجامیان دەدات جیا دەبێتەوە و دادەبڕێت، لێیان دوور دەبێتەوە و لێیان دەڕوانێت، تێان دەفکرێت، دەیانکاتە ئۆبژەیەک و وەک پرۆبلمێک بیریان لێ‌دەکاتەوە. بەکورتی شرۆڤەی فیکر بۆ فۆکۆ شرۆڤەی ئازادیە، ئازاد بوون و دابڕان لەو کردەوە و سۆز و لایەنگریانەی کە ئاسایی و رواڵەتیی دەنوێنن.

بەباوەڕی فۆکۆ بۆ ئه‌وەیکە کردەوە و کردارەکانی مرۆڤ بێتە ناو چوارچێوەی فیکر، پیویستە کە بڕێ هۆکار ئەو کردەوە و کردارانە ڵێل بکەن و مه‌عریفه‌ی لێ بسڕنەوە، ئەو هۆکارانە دەتوانن کۆمەڵایەتی، سیاسی یان ئابووری بن، ئەو هۆکارانە لەراستیدا هاندەرێکی گرینگن بۆ پرۆبلماتیزە کردنی فیکر، چوون ئەو هۆکارانە گومان دەخنە سەر کردەوە و لایەنگرییه‌کانی مرۆڤ و مرۆڤ تووشی داڵغه‌ دەکەن‌و پاڵنەرێکن کە مرۆڤ مەودایان لێ‌بگرێت و به‌گومانه‌وه‌ لێیان بڕوانێت، ئەو گومانە بەستێن و مەجال دەڕەخسێنێت بۆ هاتنه‌ ئارای فیکر، واتە دەبێتە پاڵنەرێک کە مرۆڤ پاڵ بە فیکرەوە بدات، واتە خۆی لە زەمان، مەکان و پێکهاتی رواڵەتی ئایدیاکان دوور بکاتەوە و لێیان داببڕێت. بەو شێوەیە فیکر پرۆبلماتیزە دەبێت، واتە ئازادی پرۆبلماتیزە دەبێت. لای فۆکۆ مێژووی ئەو فیکرە، ئەو پرۆبلماتیزە بوونە گرینگەیه‌ و بەشوێنی‌دا دەگەڕێت، فۆکۆ لەمێژووی فیکردا بەشوێن ئەو ریشەیەدا دەگه ڕێت کە لەودا رێگاچارەی جۆراوجۆر بۆ پرۆبلمێک بەرهەم هاتووە. فۆکۆ بەگشتی لە مێژووی فیکردا بەشوێن ئەو بنەما و هۆکارانەدا دەگەڕێت کە دابڕان و گۆسەستیان بەرهەم هێناوە، لەئاکامدا مەبەستی فۆکۆ لەناسینی ئەو بەستێنە و هۆکارانەی کە رێگاچارەی جۆراوجۆریان بەرهەم هێناوە ئەوەیە کە چلۆن دەشێت و دەکرێت رێگاچارەی جۆراوجۆر بۆ پرۆبلمێک گەڵالە بکرێت. واتە دۆزینەوەی چلۆنایەتی بەرهەم هاتنی رێگاچارەی جۆراوجۆر بۆ پرس یان کێشەیەک.

فۆکۆ بە ئاشکرا پێمان دەڵێت کە کێشە و پرۆبلمەکان خۆیان بۆ مرۆڤەکان، کۆمەڵەکان و کۆمەڵگاکان جۆراوجۆر دەنوێنن و لەسەر قەیرانێک وەک بەستێن و بنەما دەشێت چەندین رێگاچارە و گەڵاڵە بەرهەم بێت. ئەوەی بۆ فۆکۆ گرینگە دابڕان و گۆسەستە، واتە ئازاد بوونە لەو فۆرماسیون و چوارچێوانه‌ کە ئایدیاکان، چەمکەکان و سۆزەکان بەسەر مرۆڤدا دەیسەپێنن، واتە سووژە بوونی مرۆڤ و ئۆبژە بوونی ئایدیا و سۆزەکانە، ئەو ئازادیە و ئەو پەنا بردنە بەر فیکر لەراستیدا ده‌رفه‌تی کایەی بەرفراوان، مانۆڕو ئازادی کردەوەیی دەدا بە مرۆڤەکان، مرۆڤەکان لەدەماری زەمان و مەکانە جیاوازەکان‌دا وەگەڕ دەخات.

بێ‌گومان یەکێک لەگرینگ‌ترین هەوڵەکانی کۆمەڵگای کوردی دەتوانێ پرۆبلماتیزە کردنی فیکر بێت، دابڕان، گۆسەست و ئازاد بوون لەو ئایدیا و سۆزانەی کە هی سەردەمانێکی مێژوویی، کۆمەڵایەتی، مانایی و سیاسی ماوە بەسەرچوون، ئەو ئایدیا و سۆزانەی کە بەرهەم هێنی کلتوورێکی سیاسی‌و کۆمەڵایەتی تایبەت و کۆک لەگەڵ ئەو سەردەمان و فۆرماسیونە مانایی و رواڵەتییه‌کانی ئەو سەردەمە، ئەو گۆسەست و ئازاد بوونە مەجال دەدا بە کورد تا جارێکی تر خۆی لەناو فۆرماسیونێکی مانایی، کلتووری و رواڵەتی تازە و بەرۆژ و تایبەتی سەردەم‌دا رێک بخاتەوە و خۆی گەڵاڵە بکاتەوە.

بێ‌گومان مێژووی مرۆڤ و کۆمەڵگا پێشکەوتوو مرۆییەکان، مێژووی دابڕان و گۆسەستە مەعریفیکانە، مێژووی ئازادی و فیکرە. مرۆڤ و کۆمەڵگایەکی کە گۆسەست و دابڕانی مەعریفی تیا بدەی نەهاتبێت و بەدی نەیەت، مرۆڤ و کۆمەڵگایەکی یەخسیر و دیلە و ناتوانێت بەرەو ئازادی هەنگاو بنێت. به کورتی دەشێ بگوترێت کە بنەما و ئەساسی ئاڵوگۆڕ و پێشکەوتن، دابڕان و گۆسەستە، لە دابڕانە مەعریفیکان‌دایە کە پێشکەوتن و ئاڵوگۆڕ بەدی دێت. بەباوەڕی فۆکۆ کاتێ مرۆڤ و کۆمەڵگای رۆژئاوایی لە مەعریفە و هزری کلاسیک خۆیان ئازاد دەکەن و دادەبڕێن، دێنە ناو چوارچێوە و جیهانی رێنێسانس و دابڕان و گۆسەسەتی مەعریفیش لە رێنێسانس، مرۆڤ و کۆمەڵگای رۆژئاوایی دەخاتە ناو جیهانی مۆدێرن. بەکورتی دوو کێشەی سەرەکی کورد یەکەم تاک رەهەندی و تاک رێگاچارەیی فەرز کردنی کێشەو قەیرانەکانێتی و دووهەم دانەبڕانی مەعریفی و ئازاد نەبوون لە چوارچێوەیەکی مەعریفی و کلتووری سەردەم و چاخێکی کۆن و ماوە بەسەرچوویە.

کورد لەسەردەمێکی میژوویی و لەکەش و فەزایەکی تایبەتی ژیوپۆلێتیكی ناوچەیی‌دا، کلتوور و رەهەندێکی کردەوەیی هەڵبژاردوە کە بەرهەمی هێژمۆنی ئەو ئایدیا و کردەوەیە لەناو بیروڕای گشتی کۆمەڵگای کوردی ئەو سەردەم‌دا، بەڵام ئێستا هەم ئەو سەردەمە مێژووییە و هەم کەش و فەزای ژیوپۆلێتیكی ناوچە بە نەمانی ئەو مێترۆپۆلە هزریە، ئاڵوگۆڕی مەعریفی بەسەردا هاتووە. گەورەترین ئاڵوگۆڕی لەناوچوونی بەعسیسم، ناسریسم و کۆمۆنیسم وەک پێکهاتەیەکی رواڵەتی و فۆرماسیونێکی حکوومیە، شۆڕشی چەکداری و روو لەدەسەڵات بۆ مسۆگەر کردنی ئازادی و مافی تاک و کۆمەڵگا، کردەوەیەکە کە بەرهەمی کلتوورێکی تایبەتی سەردەمێکی مێژوویی، مانایی و ئایدیایی رابڕدوویە، کە ئیتر مێترۆپۆلی ئایدیایی، کلتووری و مانایی ئەو جۆرە کردەوەیە نەماوە، ئەوە بەمانای نەفی و نکۆڵی کردن نیە لە کرده وە و ئایدەیەک، بەڵکوو بەمانای دابڕان لە تاک رەهەندی و تاک کردەوەییە و رەخساندنی ده‌رفه‌ت بۆ دابڕان لەو فۆرماسیونە عەقڵانییەیه‌ کە هەموو دەرگاکانی لەسەرخۆ پێوەداوە و جەبرەن و مووتڵەقەن دەرگایەکی بەڕووی خۆیدا کردۆتەوە. هەر ئەو جۆرەی فۆکۆ باوەڕی هەبوو کە پێویستە مرۆڤ هەوڵ بدات تا بگەڕێتەوە خاڵی سفر، یانی زەمان و سەردەمانێک کە خوێندنەوەی مرۆڤ لە دەرکەوتەیەک هێشتا یەک دەست نەببوو، زەمانێک کە نێوان خود و ئەویدی سنووربەندی نەکرابوو، کورد پێویستە بگەڕێتەوه خاڵی سفر، سفر نە بەمانای پاشەکشە به‌ڵكوو بەمانای خاڵی دابڕان و سەرەتای دەست‌پێکردنەوەی رەوتێکی نوێ و تازە کە لەودا پلۆرالیزم بەمانای لەناو بردنی سنووری نێوان خود و ئەویدی مەجال بەهەموو بوونەکان بداتەوە تا بوونەکان خوڵقێنەری بوونێکی ئازاد و سەربەخۆ بن لەدەرەوەی سنووری ئایدیاکان و هاوسۆزییه‌كان.

سەرچاوە: http://brwska.org/content-83.html

.

.