خەبات لە شێوەی درەختێوه بۆ شێوەی رایزۆماتیک(Rhizomatic)

(پێوەند ناسی کۆرگێر لە خەباتی کورددا بە کەڵک وەرگرتن لە چەمکی رایزۆمی ژیل دولوز)

شاهۆ حوسێنی

سەرەتا:

چەمکی رایزۆم (Rhizome) بۆ یەکەم جار لە لایەن ژیل دولوز له بایولۆژێوە(زیندەوەر ناسی) هێنرایە ناو فەلسەفە، دولوز بەهێنانی ئەو چەمکە بۆ ناو فەلسەفە، بوو بە داهێنەری جۆرێ لە هزر و فۆرم لە پێوەندی کۆرگێرەکان لەناو پیکهاتەکاندا کە ئەمرۆکە بە هزر و فۆرمی رایزۆماتیک دەناسرێ، تا بەر لە داهێنانی دولوز تەنیا هزر و فۆرمی پێناسە کردن و پێوەندی ناسی نێوان کۆرگێرەکان لەناو پێکهاتەکان‌دا، فۆرمی درەختی یان کۆڵەکەیی بوو، بە بۆچوونی دولوز هزر و فۆرمی درەختی خاوەنی ئەو تایبەت مەندیانەیە: گوێ لەمست بوون، سالنترالیست، پێوەنددارێتی، چەق بەستوو و مۆنۆلگ، لە ئاستی خەباتی سیاسی‌دا هزر و فۆرمی درەختی لەخۆ گری هەموو ئەو خەبات و شۆرشە کلاسیک و مۆدێرنانەیە کە خاوەنی فۆرمێکی پێکهاتەیی رەق، رێبەری و شێوەی پێوەندی کۆڵەکەیی واتە لە سەرێ را بۆ خۆراێن.  بۆ وێنە خەباتی کورد لە چاخی سەردەم‌دا  لەخۆ گری پێکهاتەی حیزبی، رێبەری و کۆرگێرانێک کە ملکەچی ئەمر و دەستووراتی رێبەرن، وەها هزر و فۆرمێک لە خەبات، حەول دەدا کە هەموو هێز و وزەی کۆمەڵگا کانالیزە بکاتە ناو کاناڵی حیزبی و حیزب خۆی بە تاکە ستراتژی و سیاسەت دارێژەر دەزانێ

پێوەندناسی کۆرگێر لە هزر و فۆرمی رایزۆمی‌دا:

بەپێچەوانەی هزر و فۆرمی درەختی، هزر و فۆرمی رایزۆماتیک به چەشنی روویی(level) پەرە دەستێنێ و بڵاو دەبێتەوە، رایزۆمە سیاسی، کلتووری و کۆمەڵایەتێکان هەموو ریشەیان لە کۆمەڵگا دایە و هەر کامە نوێنەری بەشیک لە ویست و خواستەکانی کۆمەڵگان و هاوتەراز شوێن‌کەوتووی پێداویستێکانی کۆمەڵگاکان بەڵام بە چەشنی روویی و هاوتەراز، تایبەت مەندی ئەو شێوە پێوەندێ لەوەدایە کە لە شێوەی درەختی بە شکان یان لەناو چوونی ریشە و جەستە، درەخت تووشی وێشکان یان وەستانی کردەوەیی دەبێ، بە هۆی ئەوەکە لە شێوەی رایزۆماتیک جەستەکان و چڵەکانی خەبات لەناو خاک واتە کۆمەڵگا دایە و بەدەرەوە نێ، شکان یان ویشک بوونی لقەکان نابێتە هۆی وەستان و چەوت تێکەوتنی کردەوەیی، چوونکە توولەکان لە زووترین زەمانی موومکین دیسانەوە سەر لە خاک واتە کۆمەڵگا دێننەوەدەر و لە رووبەردا بڵاو دەبنەوە و پەرە دەستێنن، تایبەت مەندی تری  خەباتی رایزۆماتیک لەوەدایە کە ئەگەر لە جێیەک بەربەستیشی بۆ ساز بێ، نافەوتێ و لەناو ناچێ، چوونکە لە لایەکی دیکەوە سەر دێنێتە دەر و دەرووێتەوە واتە سەر دەکێشێتە هەموو سووچ و کەلێنیک.

لە باری هزرێەوە، هزری شێوە رایزۆماتیک  لەخۆگری پێوەندی کۆرگێر لە هەموو بۆشایەکان دایە و نیشان دەری پێوەندێکی فرەچەشن و فرە رەهەندە، ئەوە لە کاتێک‌دایە کە هزری درەختی نیشان‌دەری پێوەندی کۆڵەکەیی و خەتێ، هزری شێوە رایزۆماتیک پلۆرال، دینامیک و بزۆزە، بەڵام هزری درەختی مۆنۆلۆگ و دامرکاوە، هزری رایزۆماتیک دژی هەرجۆرە سانترالیسمێکە بەڵام هزری درەختی بە هۆی فۆرمی پێکهاتەیی لە خۆگری سانترالیسمە.

دولوز لەسەر ئەو باوەرەیە کە هزری رایزۆماتیک سێمبولی روودانە(become)، بەڵا هزری درەختی سیمبولی بوونە(be)، بۆیە ئەساسەن بۆ هزری رایزۆماتیک زەمانێکی کۆتایی تەسەوور ناکرێ و ناتوانن بۆ دەسپێکی ئەو هزرە کۆتاییەک تەسەوور بکەن چوون بە دائیم لە سووچ، روو و بە ئاراستەی جوارو جۆرا خەریکی سەردەرهێنان، پەرە ئەستاندە، واتە له حاڵی ررودانی دایمی دایە و هیچ بەربەستێک ناتوانێ بەر بە پەرە و روانەوەی بگرێ، فۆرمی رایزۆماتیک بە پێجەوانەی فۆرمی درەختی لە خۆگری ناوەندێکی تایبەت و ریزبەندی نێ، بە گشتی فۆرمی رایزۆماتیک لە بێ‌مەکانی دا سەیر دەکات، دەشێ بگوترێ کە هزر و فۆرمی رایزۆماتیک هاوشێوەی، شۆرشی پێوەندێ له نێوان مرۆڤەکان که بە هۆی هاتنە ئارای ئینتێرنێتەوە هەموو سنوورە دەسکردەکانی مرۆیی بەزاند، هەر بەو جۆرەی کە لە دونیای مەجازی‌دا هەموو شوێنێک ئێرەیە و ئێرە هەموو شوێنێکە.

هزری رایزۆماتیک بە هۆی تایبەت مەندی دسانترالیستی کە هەیەتی دەتوانێ لەخۆ گر و لێک کۆکەرەوەی زۆر هزر و گووتاری جیاواز و ناهاوچەشن بێ و لە هەمان کاتیش‌دا ببێتە مەکۆی بەدی هێنانی هزر و فکری تازە. ئەو هزر و فۆرمە بە هۆی بەهادان بە پلۆرالیزم لە سووچ، روو، فۆرم و گوتاردا، هەروەها سرینەوەی چەق بەستوویی لە سنوور و سنوور سەر لەنوێ دارشتنەوەی بەردەوام، دەتوانێ کەرەسە و فۆرمێکی زۆر بەکەڵک بێ بۆ ئەو کۆمەڵگایانەی کە هەڵگری کلتووری سیاسی، هزری و کردەوەیی جیاواز و دژ بەیەکن. واتە ئەو کۆمەڵگایانەی لەخۆ گری پلۆرالیزمی قەڵەشتی کۆمەڵایەتی ئەکتیون، بۆ نموونە کوردستان

ئکام:

لە کاتێک‌دا خەباتی درەختی یان کۆڵەکەیی خەباتێکی سنووردەرا و لە یەک ریشەرا سەرچاوە دەگرێ و بە یەک جەستەدا هەڵدەگەرێتە ناو لق و پۆپەکانی، دولوز لەسەر ئەو باوەرەیە کە خەباتی رایزۆماتیک خەباتێکی بێ سنوورە چوونکە ریشە تەنیا لە یەک جێگای دامرکاو و جێگیر نێ کە بە لەناو بردنی ئەو، لەشی دار و لق و پۆپەکانی ویشک بن و لەناو بچن، بەڵکە ریشەی خەبات لە مۆدێلی رایزۆمیک‌دا بە پانتایی هەموو خاک واتە کۆمەڵگادا بڵاو دەبێتەوە، بە واتایەکی تر لە فۆرمی رایزۆماتیک‌دا، خەبات خاوەنی دەیان و سەدان ریشە، دەیان و سەدان جەستە و هەزاران لق و پۆپە. هەروەها بە پێچەوانەی شێوەی درەختی کە هیرارشیکە، مێتۆدی رایزۆماتیکی دژە هەر جۆرە هیراشییەکە لە فۆرم و هزردا. ئەو دیاردانە خەبات دەکەنە خاوەن چەند تایبەت‌مەندی دەگمەن: خەبات دوور دەکەن لەهەر جۆرە ئالوودە بوونێک بە دیکتاتۆریەت و سەرەرۆیی تاک، فۆرم و هزر، پێش دەگرێ بە چەق بەستوو بوونی خەبات، بەردەگرێ بە فەوتان و لەناوچوونی خەبات، خەبات لە رەوتێکی بەرۆژ بوونەوەی بەردەوام‌دا درێژە بە ژیانی خۆی دەدا، خەبات گشتگیرترین فۆرم و حاڵەت بە خۆیەوە دەگرێ