" کۆمەڵگای فێدراڵی خۆسەر لە ئانارشیسمەوە بۆ رۆژئاوای کوردستان"

شاهۆ حوسێنی

پێشه‌کی:

ئەگەر لەپلەی یەکەمی شوێن‌دانەرترین کۆرگێرانی بەستێنی سیاسی، حکوومەت و دەسەڵاتی سیاسی جێی‌گرتبێت، ئەوا بێ‌شک بیرمەندانی سیاسی، خاوەن فکران و رووناکبیرانی رەخنەگر لە حکوومەت و دەسەڵاتی سیاسی لە پلەی دووهەم‌دا دێن، لەراستی‌دا حکوومەتەکان و دەسەڵاتەکانی سیاسی هەموو کات لەلایەن خاوەن فکران و بیرمەندانی سیاسی‌را زۆرترین هەرەشەیان لەسەر بوە و قوڵترین کێشە و قەیرانیشیان هەر لەلایەن ئەم چینەوە بۆ ساز بوە، واتە لەگەڵ سەرهەڵدانی حکوومەت و دەسەڵاتی سیاسی لە کۆمەڵگای بەشەر، هزر و ئەندێشەی رەخنەگرانەش بۆ سنووردار کردن وە یان لەناو بردنی دەسەڵاتی حاکم سەری هەڵداوە، بێ‌گومان یەک لەو هزر و بیرە رەخنەگرانەی کە لەپاش گەشە و پەرەی دەوڵەتی موتڵەقی مۆدێرن سەری هەڵداوە ئانارشیسمە، کە دەسەڵات و حکوومەت بە هۆکاری سەرەکی کێشە و قەیرانی کۆمەڵگە پێناسە دەکات و هەر بەو هۆکارەش لەسەر بنەمای دژایەتی دەسەڵات و دەسەڵات ستیزی، خوازیاری لەبار بردنی یاسا، دەسەڵاتی حکوومەتی و حکوومەتە. لەراستی‌دا ئانارشیسم یەک لەو هزر و ئایدۆلۆژی سیاسی و کۆمەڵایەتیانەیە کە لەگەڵ  دارمانی مێژوویی، هەمووکات لەرواڵەتێکی نوێ و لە کۆمەلگەیەک‌دا سەری هەڵداوەتەوە و سەرهەڵدەداتەوە.

خۆسەری دموکراتیک بەدیلیک بۆ کۆمەڵگای بێ دەوڵەت:

باکۆنین وەک ئانارشیستێکی دژە دەسەڵاتی ناوەندی و حکوومەت، لەسەر ئەو باوەرە بوو کە گەشە و پەرەی ئازادی و رزگاری تاک لە سیستمییکی کۆمەڵایەتی خۆسەر دایە کە بەشیوەیەکی ئیجابی، خۆرسک و بە دوور لە هەر جۆرە دەسەڵاتێکی حکوومەتی، لەلایەن چین و توێژەکانی کۆمەڵگاوە لەسەر ئەساسی فرەیی چێینەکان و بە دوور لەدەسەڵاتێکی نەزم دەر بەو فرە سیستمانە پێک دێت، لەراستی‌دا پێکهێنانی کۆمەڵگەی فێدراڵی و خۆسەر لە ئەندێشەکانی باکۆنین را هاتەناو ئانارشیسم، ئەوان باوەریان بە کۆمەڵگایەکی سۆسیالیستی بوو کە لەخۆارێ(کۆمەڵگا) را بۆ سەرێ رێکدەخرێ نەک لەسەرێ را بۆ خوارێ، چوون لەسەر ئەو باوەرە بوون کە رێک‌خستنی کۆمەڵگاکان لەسەرێ را بۆ خوارێ بەرهەمی عەقڵانییەت و هزری سەرمایەداری و لە خزمەت بەرژەوەندێکانی سەرمایەداری دایە، و دەوڵەت-نەتەوەش وەک بەرهەمی عەینی، هزر و عەقڵانییەتی سەرمایەداری نەتەنیا ناتوانێ پێکهاتەیەک بۆ پاراستن و گەشەی ئازادی راستەقینەی تاک و کۆمەڵگا بێ کە تەواو لە خزمەت بەرژەوەندی سەرمایەداری دایە، خۆسەری دیموکراتیک وەک پرۆژەیەکی دژە دەوڵەت، سەرمایەداری و خوازیاری ئازادی و عەداڵەت لە باکۆنینەوە گەیشتە عەبدوڵڵا ئۆجەلان

خۆسەری دیموکراتیک لە کوردستان:

پاش کەوتویی و هەژاری باکور بە هۆی دەسەڵاتێکی فاشیست، سەرمایەدار و پێوەندی دار بە رۆژئاوا، وەک بەستێن دەتوانێ لەخۆ گری هەوێنی بزاڤێکی رادیکالی چەپی لێنینستی بێ کە وەک هزر و ئەندێشەیەکی هێژمۆنی دژە سەرمایەداری لە جیهان‌دا بوونی هەبوو( لێرە مەبەست تەنیا ئاماژەیە بە زەمینە و بەستێن، ئیتر باسی گونجاو بوون یان نەبوونی ئەو بژاردەیە ناکرێ)، بۆیەش لە دەیەکانی حەفتادا بەدامەزارانی پارتی کرێکاکارانی کوردستان، بنەمای بزاڤیکی لێنینیستی پێک دێت، بەڵام زۆری ناخایەنێ کە ئەو بزاڤە لە گەرمەی شۆرش بە دژ دەسەڵاتێکی فاشیستی سەرمایەداردا شاهیدی تێکقرمان و دارمانی ناوەندی هزری و عەینی ئامانجەکانی واتە یەکێتی سۆڤییەت دەبێ، بەڵام ئەو دارمانە هیچ شتێک لە رەوا بوونی دژایەتی و شۆرش بە دژ سەرمایەداری و دەرکەوتەکانی لە ئەندێشەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان‌دا ناگۆرێ، ئەو دۆخە دەبێتە سەرەتای وەرچەرخانی هزری عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە لێنینیسم وەک کەرەسەیەک بۆ چارەسەر کردنی کێشەی نەتەوەی کورد، لەراستی‌دا ئۆجەلان لەگەڵ ئەو وەرچەرخانە ماڵئاوایی لە ناسیونالیسم و چارەسەری کێشەی نەتەوەیی کورد دەکات، چوونکە ئانارشیسم بە هێنانە ئارای فێدرالیسمی دێموکراتیک  و خۆسەر بنەمای هزری ئازادی کۆمەڵگا و تاک لەدەرەوەی نەتەوە دەدات، واتە ئەوەی لەو بەشەدا گرینگە، خەبات بۆ مرۆڤ و مرۆڤایەتێە بە هۆی مرۆڤ بوون نەک بە هۆی پێناسە کردنی لە چوراچیوەی پێکهاتەیەک‌دا بەناوی نەتەوە، بەڵام ئۆجەلان لەو وەرچەرخانەش‌دا هەر لە لایەن و بەرەی سۆسیالیستەکان‌دا دەمێنێتەوە و ئەم جارە هەول‌دەدات وەک ئیدئۆلۆگێک لەژێر کارتێکردنی ئانارشیسمی باکۆنین و مۆری بۆکچین‌دا نەک شوێن کەوتوویەکی موریدانە بێ، کە هزر و ئەندێشەی ئانارشیستە کۆمەڵ خوازەکانی وەک باکۆنین و بۆکچین لەگەڵ واقعییەتەکانی کۆمەڵگای کوردی گرێ بداتەوە.

ئاکام:

ئەوەی راستی بێت بنەما و کاکڵی سەرەکی هزری خۆسەری دێموکراتیک لە ئەندێشەی باکۆنین‌دا پێ‌داگری لەسەر خۆرسک بوونی بوو، واتە رەوتێک کە بە هۆی ئاگایی و هەست بە زەروورەت کردنی لەلایەن ئەندامانی کۆمەلگاوە سەرهەڵدەدات، نەک بەهۆی دەسەڵاتێکی حکوومی یان حیزبی، سووکە ئاورێک لە ئەندێشە و هزری باکۆنین و بۆکچین دەرخەری ئەو راستێیە کە حیزبیکی سیاسی شۆرشگێری چەکدار و شۆرشگێرانی حیرفەیی هیچ باسێکیان لە ئەندێشەکانی باکۆنین و بۆکچین دا نیە، بەڵام دەبینین کە ئەوەی ئەمرۆکە لە رۆژئاوای کوردستان سەری هەڵداوە نەک بەرهەمی خۆرسک بوون و گەیشتنی زەینی کۆمەڵگا بەو قەناعەت و ئاگاییە کە بەرهەمی دەسەڵاتی حیزبیکی سیاسی و شۆرشگێرە، دەشێ بگوترێ لەو بەشەدا عەبدوڵڵا ئۆجەلان رەنگە لەژێر تەئسیری کاری لێنین بووبێ، (بە جۆرێ کە لەگەڵ ئەوەدا مارکس هزر و ئەندێشەی مارکسیسمی بۆ رۆژئاوا و جیهانی پەرەئەستاندوو گەڵاڵە کردبوو، کە بەشێوەی سەربەخۆ و بە هۆی گەیشتنی کۆمەڵگا بە ئاگایی لەخۆراێ را بۆسەرێ کۆمەڵگا تووشی ئاڵوگۆری دەکات، بەڵام لینین بە دامەزراندنی حیزبیکی شۆرشگیر و بە پاساوی رێنونی کردنی کۆمەڵگا بە هۆی حیزبێکی شۆرشگێر و لەلایەن شۆرشگێرانی حیرفەییەوە، بەستێن و زەمینە بۆ گوزار بەرەوە کۆمۆنیسم لەسەرێ را بۆ خوارێ دەرەخسێنێ) واتە لەگەڵ ئەوەدا هیچ بەستێنیکی هزری، زانستی و کۆمەڵایەتی خۆسەری دێموکراتی لە باکور و رۆژئاوای کوردستان‌دا بوونی نەبوو، (چوونکە ئەساسەن باکۆنین خۆسەری دێموکراتیک بۆ رۆژئاوای سەنعەتی و پەرەئەستاندووگەڵاڵە و پێشنیار کردبوو)بەڵام لەلایەن حیزبێکی شۆرشگێری هێژمۆنی نیزامی-هزری وەک مۆدێلێک دادەمەزرێ، ئۆجەلان رەنگە بەو قەناعەتە گەیشتبێت کە بەکەڵک وەرگرتن لە حزیبێکی سیاسی و شۆرشگێر دەکرێ کۆمەڵگا رێنوێنی بکەن بەرەوە ئەو ئاگایی و زەروورەتە و بەشێوەی باز(جهش) بگەنە ئامانجەکانیان. بۆیە لە رۆژئاوا حیزبێکی سیاسی خاوەن دەسەڵات و هێژمۆن  پێکهێنەر وپەرە پێدەری ئەو فۆرمەیە، لە کاتێک دا لە هزری باکۆنین وئانارشیستەکاندا بە هیچ شێوەیەک ئاماژە بە زەروورەتی بوونی حیزبێکی شۆرشگێر نەکراوە، ئەوان لەسەر ئەو باوەرە بوون کە حیزبێکی کرێکاری دەبێتە هۆی بەلارێ دا چوونی بزاڤی ئانارشیستی و پێکهاتنی فۆرمێکی تازەی حکوومەت دەبێ، واتە لە ئانارشیسم دا باس لە تاکتیکی تەبلیغ کراوە، بۆ پێگەیاندن و بەئاگا کردنی کۆمەڵگا، ئامانجی سەرەکی ئانارشیستەکان لە پێکهێنانی کۆمەڵگای فێدراڵی خۆسەر سرینەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت لەسەر کۆمەڵگایە، بەڵام دەبینین کە لە رۆژئاوا بەهۆی خاوەن دەسەڵات بوونی حیزب و هێژمۆن بوونی حیزب، حیزب لە جێگای دەوڵەت دادەنیشێ و دەسەڵاتی خۆی بەسەر کۆمەڵگادا دەسەپێنێ. لە راستی‌دا ئەو رەوتە لەژێر کاریگەری هزری لێنینیستی دا هاتۆتە ئاراوە، لێنین لەسەر ئەو باوەرە بوو کە هیچ کات بەربەرەکانی ئابووری رێکخراوەکانی کرێکاری ناتوانێ لەغیابی رێبەری حیزبێکی شۆرشگێردا ببێتە بزاڤێکی سیاسی تەواو، بۆیە ئەوانیش بەو قەناعەتە گەیشتن کە بەهۆی پاش کەوتوویی کۆمەڵگا و هەژاری باری زانستی و ئاگایی کۆمەڵگا، پێویستە حێزبێکی شۆرشگێر، پشتیوانی هزری و کردەوەیی بۆ کۆمەڵگا برەخسێنێ تا کۆمەڵگایەکی فێدرالی خۆسەر بەدی بێت. ئەوەی جێگای رەخنەیە ئەوەیە کە بەپێی یاسای ئاسنینی ئۆلیگارشی رۆبێرت میخێلێز، بەرەبەرە کە دەسەڵات سەقامگیر دەبێ و بەرژەوەندێکانی ئابووری و سیاسی سیمایەکی جیددی تر و روونتر بەخۆوە دەگرن، رێبەران و پلەدارانی باڵای دەسەڵات بەرژەوەندی هاوبەش پەیدا دەکەن و بەرژەوەندێکانیان لەگەڵ بەرژەوەندی چین و توێژەکانی خواروو دەکەوێتە دژایەتی و بەو شێوەیە رەوتی پاوانخوازێتی دەگرنە بەر و دەبنە دیکتاتۆر. ئاخۆ ئەو رەوتەی ئێستا لە رۆژئاوای کوردستان هاتۆتە ئاراوە دەبێتە ئیستسنا و لە یاسای ئاسنینی ئۆلیگارشی میخێلێز لادەدات، یان ئەویش بەرەبەرە و لەگەڵ سەقامگیرتر بوونی بەهەمان شەقام و ئاراستەدا دەروات؟ ئەزموونی ئەو ئەو جۆرە ئاڵوگۆریانەی کە لە سەرەوەرا و بەشیوەی دەسەڵاتێکی حکوومی یان حیزبی پێک‌هاتوون ئەزموونیکی سەرکەوتوو نەبوون، ئاخۆ خۆسەری دیموکراتیکی رۆژئاوا دەبێتە نموونەیەکی ئیستیسنا؟

سەرچاوە: http://www.nnsroj.com/detiles.aspx?id=70659

دەوری ئاڵوگۆڕی سیاسیی نێوخۆیی و دەرەکی لەسەر هزری دوکتور قاسملوو ( رەچەڵەک‌ناسی هزر و ئەندێشەی دوکتور قاسملوو)

شاهۆ حوسێنی

سەرەتا:

 بێ‌گومان مرۆڤ بەرهەمی ئەو چاخ و کۆمه‌ڵگه‌یە کە تێیدا دەژی و ناتوانێ خۆ لە هێژمۆنی تایبەتمەندی‌یه‌کانی چاخی و کۆمەڵایەتی دەرباوێ، چاخ و کۆمه‌ڵگه‌ لەرێی بە کۆمەڵایەتی کردنی تاک لە تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کانی خۆی‌دا کار دەکاتە سەر مرۆڤ، دوکتور قاسملووش وەک تاکێک بێ‌گومان لەو رەوتە بەدەر نیه‌ و ئاڵوگۆڕه‌ سیاسی‌یه‌کانی دەرەوە و نێوخۆی ئیران کاری تێ کردوە و بەپێی زەرفییەتی هزری و دەروونی ئاڵوگۆڕی تێدا ساز کردوە. یەکێک لەو رەوتانەی کە دوکتور قاسملووی خستۆتە ژێر کاریگەری خۆی ریفۆرمخوازیە؛ ریفۆرمخوازی وەک هزر و گوتار بە مانای باوەڕمەندی بە زەروورەتی گۆرینی بنه‌ڕه‌تیی هەنگاو بە هەنگاوی پێکهاتەی سیاسی و ئابووریی کۆمه‌ڵگه‌ لەرێی دامەزراندنی پێکهاتەیەکی سیاسیی دێموکرات و نیزامێکی ئابووریی عادڵانە بەدژ سۆسیالیزمی شۆڕشگێر (کە لەو باوه‌ڕەدا بوو بۆ مسۆگەر کردنی عەداڵەت و یەکسانی پێویستە پرۆڵتێرەکان بە شێوەیەکی‌ شۆڕشگێرانە و لەرێی وەدەست‌گرتنی دەسەڵاتی ‌سیاسی حەول بدەن بۆ دامەزراندنی دیکتاتۆری پروڵتاریا و لەنێو بردنی چەوساندنەوەی زۆرینەی پرۆڵتێر بە دەست کەمینەی سەرمایەدار) سەری هەڵدا. ئەو شێوە لە ریفۆرمخوازی لەگەڵ ریفۆرمی پڕاگماتیک کە حەول بۆ پاراستنی پێکهاتە و نەزمی ئارایی لە بەرامبەر هەر جۆرە ئاڵوگۆڕێکی بنەڕەتی دەدا، جیاوازە. ریفۆرمخوازی بە مانای سۆسیالیزمێکی خاوکراو لە قوتابخانەی فکری ئێدوارد بێرنشتاین‌دا، پێ‌داگر بوو لەسەر ریفۆرمی کۆمەڵایەتی، ئاشتیخوازی و رێککەوتن لەگەڵ حیزب و رێکخراوە بورژواکان بۆ دامەزراندنی سیستمێکی دێموکرات و ئابووری‌یه‌کی عادڵانە. ریفۆرمخوازی وەک شێوەیەکی دێموکراتیک لە سۆسیالیزم زۆرترین دژایەتی لەگەڵ هەڵوێستی شەڕخوازانەی مارکسیزم_لێنینیزم هەبوو.

هەڵبەت ئەوە بەو مانایە نیه‌ کە پێشتر ریفۆرم لە هێندێک دیاردەی کۆمەڵایەتی وەک ئایین نەبووبێ، واتە خاوەنی مێژینه‌ نەبووبێ، بەڵام بێرنێشتاین یەکەم کەس بوو کە چوارچێوەیەکی مەعریفی بۆ دانا و پەرەی پێ‌دا. ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە بەتەنیا بەدەست گرتنی پێگەی دەسەڵات و حکوومه‌ت ناتوانێ ژێرخانی سەرمایەداری و کاپیتالیزم بە جۆرێک لەنێو ببات کە ئیتر سەرهەڵنەداتەوە، بەڵکە پێویستە کە بنەماکانی هزری، کلتووری و کۆمەڵایەتیی.

سەرمایەداری بەرله بنەمای سیاسی و حکوومی برووخێ و لەنێو ببردرێ. بێرنێشتاین باوەڕێکی قووڵی بە دەور و پێگەی نووسەران، رۆژنامەوانان، هونەرمەندان و رووناکبیران هەبوو بۆ سڕینەوەی زەینی و دەروونی سەرمایەداری لەنێو زەینی تاک و کۆمه‌ڵگه‌دا‌، واتە ئازادی بەیان و مافی بیروڕای ئازاد. بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە هەتا داهاتی ئابووریی کۆمه‌ڵگه‌ بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو کۆمه‌ڵگه‌دا دابەش نەبێ و چین و توێژەکانی هەژار و دەست‌کورتی کۆمه‌ڵگه‌ دڵەراوکێی دابین کردنی داهاتیان هەبێ سەرمایەداری وەک نیزامێکی پەرەپێ‌دەری ناعەداڵەتی لەنێو ناچێ و نیزامێکی سۆسیالیستی راستەقینەی پەرەپێ‌دەری عەداڵەت لە هەموو بوارەکان‌دا سەقام‌گیر نابێ. بە گشتی بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە پێویستە کۆمه‌ڵگه‌ ببێتە خاوەن نیزامێکی حیزبی پلۆڕاڵ، سیستمێکی هەڵبژاردنی ئازاد، دابەش کردنی داهاتی ئابووری بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو هەموو چین و توێژەکانی کۆمه‌ڵگه‌دا؛ واتە بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە مافی تاک و کۆمه‌ڵگه‌ تەنیا و تەنیا لە سیستمێکی دێموکرات‌دا مسۆگەر و دابین دەبێ، ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە شۆڕشێکی پرۆڵتێری تەنیا و تەنیا دەبێتە هۆی لەنێو چوون و رووخانی کۆمه‌ڵگه‌. هەڵبەت ئەوە بەو مانایە نیه‌ کە پێشتر ریفۆرم لە هێندێک دیاردەی کۆمەڵایەتی وەک ئایین نەبووبێ، واتە خاوەنی مێژینه‌ نەبووبێ، بەڵام بێرنێشتاین یەکەم کەس بوو کە چوارچێوەیەکی مەعریفی بۆ دانا و پەرەی پێ‌دا. ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە بەتەنیا بەدەست گرتنی پێگەی دەسەڵات و حکوومه‌ت ناتوانێ ژێرخانی سەرمایەداری و کاپیتالیزم بە جۆرێک لەنێو ببات کە ئیتر سەرهەڵنەداتەوە، بەڵکە پێویستە کە بنەماکانی هزری، کلتووری و کۆمەڵایەتیی سەرمایەداری بەرله بنەمای سیاسی و حکوومی برووخێ و لەنێو ببردرێ. بێرنێشتاین باوەڕێکی قووڵی بە دەور و پێگەی نووسەران، رۆژنامەوانان، هونەرمەندان و رووناکبیران هەبوو بۆ سڕینەوەی زەینی و دەروونی سەرمایەداری لەنێو زەینی تاک و کۆمه‌ڵگه‌دا‌، واتە ئازادی بەیان و مافی بیروڕای ئازاد. بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە هەتا داهاتی ئابووریی کۆمه‌ڵگه‌ بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو کۆمه‌ڵگه‌دا دابەش نەبێ و چین و توێژەکانی هەژار و دەست‌کورتی کۆمه‌ڵگه‌ دڵەراوکێی دابین کردنی داهاتیان هەبێ سەرمایەداری وەک نیزامێکی پەرەپێ‌دەری ناعەداڵەتی لەنێو ناچێ و نیزامێکی سۆسیالیستی راستەقینەی پەرەپێ‌دەری عەداڵەت لە هەموو بوارەکان‌دا سەقام‌گیر نابێ. بە گشتی بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە پێویستە کۆمه‌ڵگه‌ ببێتە خاوەن نیزامێکی حیزبی پلۆڕاڵ، سیستمێکی هەڵبژاردنی ئازاد، دابەش کردنی داهاتی ئابووری بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو هەموو چین و توێژەکانی کۆمه‌ڵگه‌دا؛ واتە بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە مافی تاک و کۆمه‌ڵگه‌ تەنیا و تەنیا لە سیستمێکی دێموکرات‌دا مسۆگەر و دابین دەبێ، ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە شۆڕشێکی پرۆڵتێری تەنیا و تەنیا دەبێتە هۆی لەنێو چوون و رووخانی کۆمه‌ڵگه‌. هەڵبەت ئەوە بەو مانایە نیه‌ کە پێشتر ریفۆرم لە هێندێک دیاردەی کۆمەڵایەتی وەک ئایین نەبووبێ، واتە خاوەنی مێژینه‌ نەبووبێ، بەڵام بێرنێشتاین یەکەم کەس بوو کە چوارچێوەیەکی مەعریفی بۆ دانا و پەرەی پێ‌دا. ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە بەتەنیا بەدەست گرتنی پێگەی دەسەڵات و حکوومه‌ت ناتوانێ ژێرخانی سەرمایەداری و کاپیتالیزم بە جۆرێک لەنێو ببات کە ئیتر سەرهەڵنەداتەوە، بەڵکە پێویستە کە بنەماکانی هزری، کلتووری و کۆمەڵایەتیی سەرمایەداری بەرله بنەمای سیاسی و حکوومی برووخێ و لەنێو ببردرێ. بێرنێشتاین باوەڕێکی قووڵی بە دەور و پێگەی نووسەران، رۆژنامەوانان، هونەرمەندان و رووناکبیران هەبوو بۆ سڕینەوەی زەینی و دەروونی سەرمایەداری لەنێو زەینی تاک و کۆمه‌ڵگه‌دا‌، واتە ئازادی بەیان و مافی بیروڕای ئازاد. بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە هەتا داهاتی ئابووریی کۆمه‌ڵگه‌ بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو کۆمه‌ڵگه‌دا دابەش نەبێ و چین و توێژەکانی هەژار و دەست‌کورتی کۆمه‌ڵگه‌ دڵەراوکێی دابین کردنی داهاتیان هەبێ سەرمایەداری وەک نیزامێکی پەرەپێ‌دەری ناعەداڵەتی لەنێو ناچێ و نیزامێکی سۆسیالیستی راستەقینەی پەرەپێ‌دەری عەداڵەت لە هەموو بوارەکان‌دا سەقام‌گیر نابێ. بە گشتی بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە پێویستە کۆمه‌ڵگه‌ ببێتە خاوەن نیزامێکی حیزبی پلۆڕاڵ، سیستمێکی هەڵبژاردنی ئازاد، دابەش کردنی داهاتی ئابووری بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو هەموو چین و توێژەکانی کۆمه‌ڵگه‌دا؛ واتە بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە مافی تاک و کۆمه‌ڵگه‌ تەنیا و تەنیا لە سیستمێکی دێموکرات‌دا مسۆگەر و دابین دەبێ، ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە شۆڕشێکی پرۆڵتێری تەنیا و تەنیا دەبێتە هۆی لەنێو چوون و رووخانی کۆمه‌ڵگه‌. هەڵبەت ئەوە بەو مانایە نیه‌ کە پێشتر ریفۆرم لە هێندێک دیاردەی کۆمەڵایەتی وەک ئایین نەبووبێ، واتە خاوەنی مێژینه‌ نەبووبێ، بەڵام بێرنێشتاین یەکەم کەس بوو کە چوارچێوەیەکی مەعریفی بۆ دانا و پەرەی پێ‌دا. ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە بەتەنیا بەدەست گرتنی پێگەی دەسەڵات و حکوومه‌ت ناتوانێ ژێرخانی سەرمایەداری و کاپیتالیزم بە جۆرێک لەنێو ببات کە ئیتر سەرهەڵنەداتەوە، بەڵکە پێویستە کە بنەماکانی هزری، کلتووری و کۆمەڵایەتیی سەرمایەداری بەرله بنەمای سیاسی و حکوومی برووخێ و لەنێو ببردرێ. بێرنێشتاین باوەڕێکی قووڵی بە دەور و پێگەی نووسەران، رۆژنامەوانان، هونەرمەندان و رووناکبیران هەبوو بۆ سڕینەوەی زەینی و دەروونی سەرمایەداری لەنێو زەینی تاک و کۆمه‌ڵگه‌دا‌، واتە ئازادی بەیان و مافی بیروڕای ئازاد. بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە هەتا داهاتی ئابووریی کۆمه‌ڵگه‌ بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو کۆمه‌ڵگه‌دا دابەش نەبێ و چین و توێژەکانی هەژار و دەست‌کورتی کۆمه‌ڵگه‌ دڵەراوکێی دابین کردنی داهاتیان هەبێ سەرمایەداری وەک نیزامێکی پەرەپێ‌دەری ناعەداڵەتی لەنێو ناچێ و نیزامێکی سۆسیالیستی راستەقینەی پەرەپێ‌دەری عەداڵەت لە هەموو بوارەکان‌دا سەقام‌گیر نابێ. بە گشتی بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە پێویستە کۆمه‌ڵگه‌ ببێتە خاوەن نیزامێکی حیزبی پلۆڕاڵ، سیستمێکی هەڵبژاردنی ئازاد، دابەش کردنی داهاتی ئابووری بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو هەموو چین و توێژەکانی کۆمه‌ڵگه‌دا؛ واتە بێرنێشتاین لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە مافی تاک و کۆمه‌ڵگه‌ تەنیا و تەنیا لە سیستمێکی دێموکرات‌دا مسۆگەر و دابین دەبێ، ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە شۆڕشێکی پرۆڵتێری تەنیا و تەنیا دەبێتە هۆی لەنێو چوون و رووخانی کۆمه‌ڵگه‌.دوکتور قاسملوو و ریفۆرم لە هزر و ئەندێشەدا بێ‌گومان هەر هزر و گوتارێکی زیندوو خاوەنی پێش‌مێژوویەکی تایبەت بە خۆیەتی کە لە ناو ‌و‌ نیشانی هزر و گوتارەکە مێژوویی‌ترە؛ بۆ وێنە ئەگەرچی ئەگۆست کۆنت وەک دەسپێکی پۆزیتویزم دەناسرێ بەڵام دەکرێ باس لە تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کانی پۆزیتویزم بەرلە کۆنت بکرێ، بەڵام کاتێ زەینێکی هەڵکەوتەی وەک کۆنت ئەو تایبەتمەندی‌یه‌ لێک‌بڵاوانە کۆ دەکاتەوە، وەک گشتێکی یەکگرتوویان دەردەهێنێ و دەیکاتە دەرکەوتەیەکی کلتووریی نوێ، ئیتر دەبێتە دەسپێکی پۆزیتویزم. بەداخەوە ئەوەی کە بەگشتی لە ئێرانی قاجارەوە هەتا سەردەمی کۆماری ئیسلامی وەک ریفۆرمخواز سەری هەڵداوە، هەموو بەگشتی دەچنە چوارچێوەی ریفۆرمی پڕاگماتیکەوە، واتە هەموو بەگشتی خوازیاری پاراستنی پێکهاتە و نەزمی ئارایی بوون، بەڵام لە هێندیک بواردا هەستیان بە زەروورەتی ئاڵوگۆڕ کردوە. دوکتور قاسملوو “کوردیکی سۆسیال دێموکرات” بوو، ئەوە تەنیا بەو مانایە نیە کە دوکتور قاسملو بە رەگەز کورد بووە، واتە تورک، فارس، یان سەر بە نەتەوەیەکی‌تر نەبووە، هەروەها سۆسیال دێموکرات تەنیا ئاماژەیەک بە باوەڕی هزریی دوکتور قاسملوو نیە، بەڵکە بەو مانایەیە کە دوکتور قاسملوو وەک دەرکەوتەیه‌ک لەژێر رۆشنایی و تیشکی ئەو واقعییەتە شرۆڤە بکرێ، شرۆڤەیەکی هەڵقوڵاوی تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کانی هزری، ئابووری، سیاسی، کلتووری و کۆمەڵایەتی لە چاخ و دەورەیەکی مێژوویی‌دا. بێ‌گومان باس کردن لە ریفۆرمخوازی لە هزر و ئەندێشەی دوکتور قاسملوودا لە غیابی بنەما و بەستێنی مێژوویی کلتووری چەپ، کورد، ئورووپا و ئێران، بەلار‌ێ‌دا بردنی شرۆڤەیە. بە واتایەکی‌تر پساندنی هزر و ئەندێشەی دوکتور قاسملوو لەگەڵ مێژووی ژیان و ئەزموونە مێژووییەکانی خۆی، دوورمان دەکاتەوە لە خوێندنەوەیەکی دروست لە دوکتور قاسملوو. دوکتور قاسملوو وەک کەسایەتی‌یه‌کی سیاسی سەره‌تا خۆی لە هزر و ئەندێشەی مارکسیزم_لێنینیزم‌دا دیتەوە، ئەندێشەیەک کە حیزبی توودە پەرەپێ‌دەری بوو و لەسەر ئەساس و بنەمای ئەو ئایدۆلۆژی‌یه‌ دامەزاربوو. دوکتور قاسملوو وەک کەسایەتی‌یه‌کی سیاسیی چەپ و لەژێر کارتێکردنی هزری مارکسیزم- لێنینیزم روو لە پڕاگ پێتەختی وڵاتی چیکوسڵاواکی دەکا و دەست بە خوێندنی زانستگایی دەکا. ژیان لە ئووروپا بوو بە هۆی دیتن و ئەزموون کردنی موسیبەتی مارکسیزم-لێنینیزم بۆ رۆژهەڵاتی ئووروپا کە دەسەڵات‌گەلێکی دیکتاتۆر و خوێنڕێژی بەسەر کۆمه‌ڵگه‌دا حاکم کردبوو، لە هەمان کاتیش‌دا لە بواری ئابووری‌دا کۆمه‌ڵگه‌یەکی پاشکەوتووی بەرهەم هێنابوو. ئەوە لە کاتێک‌دا بوو کە رۆژئاوای ئورووپا هەم خاوەنی سیتمیکی ئاواڵاو و دێموکرات بوو و هەمیش لە باری ئابووری و پێشکەوتنەوە لە ئاستێکی بەرزدا بوو. بێ‌گومان ئەو دیاردانە و ئەو نیشانانە بۆ دوکتور قاسملووی بیرمەند و ژیر لە هەناوی خۆی‌دا هەڵگری زۆر پەیامی روون و ئاشکرا بوو، ئەویش ئەوە بوو کە مارکسیزم- لێنینیزم و ئەساسەن هیچ رەهەندیکی چەپی شۆڕشگێر ناتوانێ دامەزرێنەر و پەرەپێ‌دەری عەداڵەت ‌و مافی تاک‌ و کۆمه‌ڵگه‌ بێ، چونکە بنیادنەری سیستمێکی دیکتاتۆرین و دیکتاتۆریش لە هەناوی خۆی‌دا دژی هەر جۆرە عەداڵەتێک، مافی تاک و کۆمه‌ڵگه‌یە. لە نێوخۆش دوکتور قاسملوو لەپاش ئەوەی‌کە دەگەرێتەوە بۆ ئێران، شاهیدی کوودتای حەمەڕەزاشا بەدژی دوکتور موسەدیق دەبێ، ئەو کوودتایەش بێ‌گومان هزر و ئەندێشەی دوکتور قاسملوو زیاتر دەخاتە رەوتی ئاڵوگۆڕ و وەرچەرخان، بە جۆرێک کە وێدەچی زەروورەتی بنیادنانی سیستمێکی دێموکرات و کارکردە پۆزێتیڤەکانی وەها سیستمێک هەر لەو سەردەمەڕا خزابێتە هەناو و مێشکی دوکتور قاسملوو. دوکتور قاسملوو لەپاش کوودتا بەدژی دوکتور موسەدیق و پاش ماوەیەک ژیان لە عێراق، بۆ درێژەدانی خوێندن دەگەرێتەوە پڕاگ و کارناسی باڵا و دوکتوراکەی هەر لەوێ تەواو دەکا. لەپاش تەواو کردنی دوکتوراکەی هەر لە زانستگای پڕاگ دەست دەکا بە وانەگوتنەوە، دوکتور قاسملوو لەو دەورەیەدا بەهاری پڕاگ و هێرشی تانکەکانی یەکێتی سۆڤیەت بۆ پڕاگ و رووخاندنی دەسەڵاتی ریفۆرمخوازەکانی ئەو وڵاتە دەبینێ. بێ‌گومان ئەو روداوە وەک کارەساتێکی گەورە ئیتر بە تەواوی هزر و ئەندێشەی دوکتور قاسملوو لە مارکسیزم- لێنینیزم وەردەگێڕێ و روو لە سۆسیال دێموکراسی دەکا، وەک رەوتێکی ریفۆرمخوازنە لەنێو هزر و ئەندێشەی چەپ‌دا. دوکتور قاسملوو باوه‌ڕیکی قوڵی بە دێموکراسی هەبوو، ئەو لەسەر ئەو باوه‌ڕە بوو لە غیابی ئابووری‌یه‌کی سۆسیالیستی کە داهاتی ئابووری لە سیستمێکی ئابووریی سالم و گەلی‌دا بە شێوەیەکی عادڵانە لەنێو هەموو چین و توێژەکانی کۆمه‌ڵگه‌دا دابەش ببێ، هەرەها لە غیابی سیستمێکی سیاسیی دێموکرات و پلۆڕاڵ‌دا هیچ‌کات عەداڵەت و مافی تاک و کۆمه‌ڵگه‌ مسۆگەر نابێ. ئەو باوه‌ڕەی کە بێرنشتاینی لە مارکسیزمی شۆڕشگێرانە جیا کردەوە، هەر بۆیە لەسەر ئەو باوه‌ڕە بوو کە مافی کورد وەک مرۆڤ و مافی هەموو چین و توێژەکانی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران لە سیستمێکی دیموکرات‌ڕا سەرچاوە دەگرێ، ئەو باش لە دەوری بیرورای ئازاد، هەڵبژاردنی ئازاد، سیستمی حیزبی پلۆڕاڵ، رووناکبیری سەربەخۆ، رۆژنامەوانی ئازاد گەیشتبوو بۆ سڕینەوەی هێژمۆنی دیکتاتۆرییەت لە هەناو و دەروونی تاک و کۆمه‌ڵگه‌دا. ئیتر ئەوە دەورەیەکە کە دوکتور قاسملوو بە تەواوی لەگەڵ هزر و بیری مارکسیزم- لینینیزم ماڵئاوایی کردوە و هەنگاوی ناوەتە نێو جیهانی هزری سۆسیال دێموکراتەکان و بەرهەمی ریفۆرمخوازانەی هزری بێرنشتاین. دوکتور قاسملوو هەر لەبەر رۆشنایی ئەو هزرە باوه‌ڕی بە دیالۆگ و دیتنەوەی رێگاچارەی ئاشتیانە لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندیی ئێران لەپاش شۆڕشی ٥٧ هەبوو. ئەوە لە کاتێک‌دا بوو کە ئەو موتەهەم بە سازشکاری دەکرا، باوه‌ڕی قووڵی ئەو ئینسانە مەزنە بە رێگا چارەی ئاشتیانە و حەرەکەتی هەنگاو بە هەنگاو بۆ مسۆگەر کردنی مافی کورد، چین و توێژەکانی هەموو کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران تا ئەو جیگایە بوو کە لەسەر میزی وتوووێژ شەهید کرا.

سەرچاوەکان:
ئەلف: ماڵپەرەکان

1_http://isj.org.uk/left-reformism-the-state-and-the-problem-of-socialist-politics-today/
2_http://anthropology.ir/node/29526
3_  https://fa.wikipedia.org/wiki

ب: کتێبەکان:

١_بشیریه، حسین: تاریخ اندیشەهای سیاسی در قرن بیستم، اندیشەهای مارکسیستی، نی تهران ١٣٧٦
٢_بشیریه، حسین: جامعه‌شناسی سیاسی، نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، نی، تهران، ١٣٧٤
٣_بشیریه، حسین: دولت عقل، ده گفتار در فلسفه و جامعەشناسی سیاسی، علوم نوین، تهران، ١٣٧٤
٤٤_ کولاکوفسکی، لشک: جریانهای اصلی در مارکسیسم، برآمدن، گسترش و فروپاشی، ترجمە عباس میلانی، آگاه، تهران، ١٣٨٦.

لە ژماره‌ ٦٩١ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه

لە گوتاری هێژمۆنەوە بۆ بزاڤێکی کۆمەڵایەتیی گشتگیر (رەوتناسیی سەرهەڵدانی بزاڤێکی کۆمەڵایەتیی گشتگیر)

شاهۆ حوسێنی

پێشەکی:

هێژمۆنی چەمکێکی یونانی‌یە بە مانای فەرمانروا و ئاماژەیەکە بە باڵادەستی و زاڵ بوونی وڵاتێک بەسەر وڵاتێک‌دا بەکەڵک وەرگرتن لە دیپڵۆماسی، هەرەشە یان هێرشی نیزامی. بەڵام ئانتۆنیوگرامشی نووسەر و بیرمەندی چەپی ئیتالیایی مانایەکی بەربڵاوتری بەم چەمکە بەخشی و هێنایە نێو ئەدەبیات و کلتووری چەپ. گرامشی ئەو چەمکەی بەمانای زاڵ بوونی چینێک بەسەر چینیکی تردا بەکار برد، زاڵ بوونێک کە تەنیا لە ئابووری‌دا قەتیس نەمایەوە و هەموو لایەنەکانی کۆمەڵایەتی، سیاسی و ئایدۆلۆژیکی لەخۆ گرت. بە باوەری گرامشی ئەرکی هێژمۆنی ئامادەکردنی بەستێن بۆ رەزامەندی چینی ژێرچەپۆکە و بن دەستە. گرامشی لەسەر ئەو باوەرە بوو دەسەڵاتی سەرمایەداری تەنیا لەرێی هۆکارەکانی ئابووریەوە مسۆگەر نابێ بەڵکو لەتەنیشت دەسەڵاتی سیاسی، پێوسیتی بە دام‌ودەزگایەکی بروایی یان ئایدۆلۆژیک هەیە. ئەو هۆکاری سەرەکی مسۆگەر بوونی دەسەڵاتی سەرمایەداریش سەرچاوە گرتوو لە باڵادەستی و زاڵ بوونی ئایدۆلۆژیک دا دەبینێ. واتە هێژمۆنیی ئایدۆلۆژیک. گرامشی بۆ بەربەرەکانی لەگەڵ ئەو رەوتەی سیستمی سەرمایەداری، لەسەر ئەو باوەرەیە عەقڵ و زەینی چینی کرێکار پێوسیتە زانیاری و وریایی بە کرێکار ببەخشی، واتە بە هێژمۆن‌بوونی ئایدۆلۆژیکی دژ بە ئایدۆلۆژی چینی سەرمایەدار، چینی کرێکار بتوانن بگەنە وریایی و رێککەوتن، گرامشی لەو بەشەدا تیشک دەخاتە سەر دەوروو نەخشی رووناکبیرانی شۆرشگێر کە وەک هێزێکی کارامە زانست و وریای دەبەخشنە کرێکار و چینی کرێکار.

چەمکی هێژمۆنی لە ئەندێسەی لاکلائۆ و موفە:

لاکلائۆ و موفە لە ده‌ەلاقەی پەساپێکهاتەخوازی‌را و بەکەڵک وەرگرتن لە ئیدەی پلۆرالیستیی دیموکراسیی بنەرەتی، حەولی سەرلەنوێ خوێندنەوەی ئەندێشە و هزری مارکسیستیان دا، بە رەخنە لە نەریتی مارکسیستی لە مارکسەوە هەتا گرامشی و ئاڵتووسێر دەستیان پێ‌کرد و کۆمەڵگایان بە کەڵک وەرگرتن لە تێئۆریی گوتار شرۆڤە کرد. تێئۆریی گوتاری دامەزراو لەسەر بنەمای گوتاری بوونی راستەقینەکانی کۆمەلگا، بە کەڵک وەرگرتن لە بەشیکی بەربڵاو لە ئەندێشەکانی فەلسەفی، زمان ناسی، بیرۆکەکانی کۆمەڵایەتی و سیاسی.

لاکلائۆ و موفه لەگەڵ دەست پێ‌کردنی سەرلەنوێ خوێندنەوەی ناوەرۆکەکانی سیاسیی رادیکاڵ، لە هزر و ئەندێشە سەرەتاییەکانی مارکسیستی جیابوونەوە و بەکەلک وەرگرتن لە چەمکی هێژمۆنی، حەولی نۆژەن کردنەوەیان دا. ئەوان بە کەڵک وەرگرتن لە رەچەڵەک ناسیی چەمکی هێژمۆنی، نیشانیان دا کە ئەو چەمکە لە بەستێنە مێژووییەکان‌دا بە شیوەی جوراوجۆر بەکار براوە و بنەماشکێنانە نیشانیان دا کە له هێژمۆنی، لەبەرامبەر دارمانی بەربڵاوی کۆمەلایەتی کەڵک وەرگیراوە و بە هەڵە ئەو لە چوراچیوەی یەکگرتویی چینی کرێکاردا بەکاربراوە. بە باوەری لاکلائۆ و موفە نەریتی مارکسیستی خوێندنەوەی زاتخوازنەی گرێ‌دراو لەگەڵ چینی کرێکاری لە هێژمۆنی هەیە. واتە ئەو پێی وایە کە هێژمۆنی زاتی چینیەکانە. بەڵام ئەوان هێژمۆنی ئازاد لە خوێندنەوەی زات‌خوازنە لە دەوری چینی کرێکار پێناسە دەکەن. ئەوان لەسەر ئەو باوەرەن کە راستەقینەکانی کۆمەڵایەتی تەنیا لە دەوری خەبات و تێکهەڵچوونە چینایەتێکان خوێندنەوەیان بۆ ناکرێ بەلکو دەکرێ راستەقینە کۆمەڵایەتێکان پلۆرال، ئاڵۆز و ئەوپەرتر لە دیاردەیەکی دیاری کراوی وەک "چین" خوێندنەوەی بۆ بکرێ. واتە دەکرێ کێشە و تێکهەڵچوونە کۆمەڵایەتی‌یەکان جیاواز و سەربەخۆ لە تێکهەڵچوونی چینایەتیش خوێندنەوەی بۆ بکرێ. بەو شیوەیە لاکلائۆ و موفە بە جومگەبەندی سەرلەنوێی چەمکی هێژمۆنی لە بەستێنی فکری پەساپێکهاتەخوازنەدا، هێژمۆنی دەکەن به کەرەسەی بنەرەتیی شرۆڤەی سیاسی. بە باوەری ئەوان هێژمۆنی پێویستی بە سرینەوەی گشتی‌سازی و باوەرمەند نەبوون بە یەکگرتویی پێشوی چینی کرێکار لەلایەن سووژە هەیە، ئەوان کە کۆمەڵگا بە دەسکردی گوتار دەزانن، پێیان وایە کە کۆمەلگا پیکهاتە و نیزامێکی بگۆر لە جیاوازییەکانە.

رۆڵی گوتاری هێژمۆن لە ئەندێشەی لاکلائۆ و موفەدا:

لاکلائۆ و موفە لەسەر ئەو باوەرەن کە مەرجی دەسپێکی بزاڤیکی گشتگیر و پەرەسەندو، بوونی گوتارێکی هێژمۆن و بەربڵاوە کە لەدوای خۆێ‌دا پێوەندیەکی هێژمۆن و بەربڵاو ساز دەکا. بە جۆرێ کە لە سەردەمی ژیان و بوونی‌ خوێ‌دا دەتوانێ وەک نوێنەری زۆرینەی کۆمەڵگا دەرکەوێ و دەوربگێرێ. لەراستی‌دا ببێتە خاوەن تایبەت‌مەندیی یونیوێرساڵی هێژمۆنیک. هەڵبەت لە کۆمەڵگا فرەنەتەوە و فرەکلتوورەکان بە هۆی پلۆرال بوونی کلتووری سیاسی بەدیهاتوو لە سەر کەلێنە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکان، زۆر جار بەرەنگار بوونەوەی ناوخۆیی دێتە ئاراوە و قەیرانە کۆمەڵایەتیە ناوخۆییەکان سەرهەڵدەدەن. لەوەها دۆخێک دا گوتاری هێژمون دەتوانێ و پێویستە کە وەک گشتێکی بەربڵاو لە هەناوی سووژە تایبەتیەکانی جیاواز لێک سەرهەڵبدات. جێی ئاماژەیە لەوەها کۆمەڵگایەکدا بە هۆی لەئارادا بوونی کلتووری سیاسیی پلۆرال و نەبوونی دەرفەتی ساز بوونی کۆدەنگیەکی گشتی، پیکهاتەی نێوانجیکار دەوری رێکخستنی کۆدەنگی و خوڵقاندنی بەستێن بۆ کۆدەنگی دەگێرێ.

لەوەها دۆخێک‌دا، سەرەتا بەستێنی گوتار کە بریتیە لە هێژمۆن بوونی سووژیەک، لە نێوان نێوانجیکارەکان بەدی دێت. پاشان دەگوازرێتەوە بۆ ناو کۆمەڵگا. لە درێژەدا گوتارێک کە لە دەوری دالی بنەرەتی وەک توخم کە کارکردی ئەو پیکهاتەبەخشیی گشتگیرە و لە خۆگری ئارمان و ئامانجەکانی کۆمەڵگایە سەرهەڵدەدات. بەو شێوەیە بزاڤیکی گشتگیر کە بەرهەمی گوتارێکی هێژمۆنە، راگوێستنەکانی هێژمۆنیک هەموو بەستێنەکانی کۆمەڵگا دەگرێتە ئەستۆ و مسۆگەری دەکات. بەو شیوەیە جێگا بە گوتاری هێژمۆنی حاکم‌ لێژ دەکات و خۆی دەبێتە ئاڵترناتیو. بە کورتی دەشێ بگوترێ کە گوتارێکی هێژمۆن بەرهەمی سەرهەڵدانی سووژەیەکی هێژمۆنە وەک دەسکرد و خواستی زۆرینەی کۆمەڵگا و سووژەی هێژمۆنیش لە غیابی پێوندیەکی هێژمۆن لەنێوان سووژەکان و توخمەکانی کۆمەلگا ساز نەبێ.

ئاکام:

کۆمەڵگای ئێران بە گشتی کۆمەڵگایەکی فرە کلتوورە. بە جۆرێ که پێکهێنەران و ئەو بوونانەی کە لەو جوغرافیایەدا دەژین هەڵگری پیناسە و ناسنامەی جیاوازی نەتەوەیی، ئایینی و کۆمەڵایەتین. لەهەمان کاتیش‌دا کۆمەڵگای کوردی لەگەڵ ئەوەدا بە چەمکی کورد پێناسە دەکرێ بەڵام کۆمەڵگایەکی فرە کلتوورە، چ لەرووی ئایینیەوە و چ لەرووی هزر و ئەندێشەوە. ئەو دۆخە بووەتە هۆی ئەوە کە کۆمەڵگایەکی فرە سووژە و فرە توخم لە ئێران و لەناو کورد‌دا بوونی هەبێ و ئەو دۆخەش بە هۆی لەخۆگرتنی فرەکەلێنی و فرە قەڵشی لە ئاستی کۆمەڵایەتی و سیاسی‌دا بووەتە هۆی دابرانی هێزەکان و لە ئاکام‌دا هیچ کات نەیانتوانیوە لەماوەی ئەو زیاتر لە سێ دەیەی کە بەسەر دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی‌دا تێ‌پەر دەبێ، بزاڤێکی گشتگیر و یەکگرتوو بە دژی ئەو دەسەڵاتە رێک بخەن. لەوەها دۆخێک‌دا هەتا کۆمەڵگای کوردی و ئێران نەگاتە گوتارێکی هێژمۆن، هیچ پێکهاتەیەکی ئەڵترناتیو لەبەرامبەر کۆماری ئیسلامی‌دا سەرهەڵنادا و ناتوانێ مەقبووڵییەت و شەرعییەتی کۆمەلگا وەدەس بێنێ.

سەرچاوەکان:

١_ آزاد ارمكي، تقي، و محمد رضايي، سوژه و قدرت : تحليل چگونگي شكل گيري ذهنيت در مطالعات فرهنگي. نامة علوم اجتماعي، ٢٧. ١٣٨٥

٢_ تاجيك، محمد رضا، مجموعة مقالات گفتمان و تحليل گفتمان، تهران: فرهنگ گفتمان. ١٣٧٩

٣_ تاجيك، محمد رضا ، گفتمان، پادگفتمان و سياست، تهران: مؤسسة تحقيقات و توسعة علوم انساني. ١٣٨٣

٤_ جهانگيري، جهانگير، و حسن پورسفير ، تحليل گفتماني به مثابة روش؛ بررسي نظرية گفتمان در . سنت لاكلاو و شانتال موفه، نبراس، شمارەهای ٥ و٦، ١٣٩٠.

٥_ مك دانل، دايان ، مقدمه‌اي بر نظريه‌هاي گفتمان، ترجمة حسينعلي نوذري، تهران: فرهنگ گفتمان. ١٣٨٠

تقابل قلم و قمه، درآمدی بر سازماندهی و بسیج لات‌ها و جاهلان توسط اصولگرایان

شاهو حسینی

مقدمه

تحقیقی در تاریخ‌اجتماعی و جامعه‌شناسی قشرها و طبقات‌اجتماعی‌ایران موئید آن است که درایران پیش‌از اسلام قشری در جامعه شکل‌گرفته که ازآنها با نام عیار، جوانمرد و مکتب برآمده ازاین قشر با نام مکتب‌عیاری و جوانمردی با مشخصه ایثار، فداکاری، رشادت، زیرکی، شجاعت، غیرت، تعصب و یاری مظلومان، نام برده شده. (۱) این قشر درایران پس‌ از اسلام توانستند سلسله‌ای‌حکومتی درایران بنیان نهند که ازآن با نام سلسله صفاریان نام برده می‌شود که توسط یعقوب لیث صفاری بنیان نهاده شد. واژەنامه پارس ویکی درمورد عیاران می‌نویسد: " جوانمردان یا فتیان طبقهای از طبقات اجتماعی ایران را تشکیل می دادند مشکل از مردم جلد و هوشیار از طبقه عوام الناس که رسوم و آداب و تشکیلاتی خاص داشته‌اند و در هنگامه‌ها و جنگها خودنمایی میکرده‌اند . این گروه بیشتر دسته‌هایی تشکیل میدادند و گاهی بەیاری امرا یا دسته‌های مخالف آنان برمی‌خاستند و در زمره لشکریان ایشان می جنگیدند." (۲) تحولات سیاسی و اجتماعی‌ ایران از مشروطه بە بعد و بەخصوص ظهور رضاخان در عرصه سیاسی ایران زمینه تحول در خلقیات، کنشها و کردار این قشر را به وجود آورد، بەطوریکه این قشر سادەدل و یکرنگ به راحتی فریب فرصت‌طلبان کسب قدرت سیاسی را خورده و به راحتی ملعبه دست قدرت‌خواهان شده و تبدیل به پلکان ترقی آنها گردیدند. می‌توان گفت که از این دورە بەبعد قشر لات و جاهل با ماهیتی جدید و امروزی سربرآورد. جاهل و لات در واقع اصطلاحاتی اجتماعی هستند که اشاره به خاستگاه اجتماعی و طبقات قشری از افراد جامعه دارند که دارای ویژگیهای فرهنگی، پوششی، تیپی و زبانی خاص و گاها منحصر به فردی هستند. این گروه در واقع تغییر ماهیت یافته همان قشر عیاران هستند که تحت تاثیر محیط سیاسی و اجتماعی پذیرندە نقشی جدید در جامعه شدند.

نقش اجتماعی لات و جاهل در ایران پس از مشروطه

ظهور رضاخان درعرصه سیاسی ایران، گسست و تقابل حکومت شبەمدرن رضاخان با روحانیت که منجر به شکل‌گیری گسل منازعەای پایدار در ادامە و نهایتا سقوط نظام‌پادشاهی در تقابل با روحانیت گردید، منجر به تقسیم و ایجاد شکاف میان لات‌ها و جاهلها و به تبع آن ایفای نقشی متضاد و مخالف میان این دو دسته از جاهلان گردید، ظهور رضاخان در عرصه سیاسی و تلاشهای امنیتی برای قبضه کامل قدرت سیاسی منجر به وارد شدن آسیب و ضربه جدی به این قشرسنتی و پایین دست جامعه گردید، درواقع می‌توان گفت تلاشهای رضاشاه برای مدرنیزاسیون در ایران و شکل‌دهی به یک نظام‌ بوروکراتیک‌حکومتی که ازسویی منجر به آسیب لات‌ها و جاهلها گردید و ازسویی با رواج مدرسه مدرن، ایجاد سازمان اوقاف زمینه‌های حذف استقلال روحانیت را فراهم آورد و این روند روحانیت و رضاخان را در مقابل هم قرار داد، منجر به نزدیکی بخشی از قشر جاهل و لات به روحانیت گردید که هردو قشری سنتی و برخواسته از طبقات پایین دست جامعه بوده و به شدت از مدرنیزاسیون رضاخانی آسیب دیده بودند. در واقع این قشر به دو دسته حکومتی و غیرحکومتی تقسیم شد. شعبان بی مخ از این دست لات و جاهلهایی بود که به سمت حکومت تمایل پیدا کرده و بعدها به آلت دست حکومت تبدیل شد و اوج نقش حکومتی و حمایتی وی ازحکومت درکودتای ٢٨مرداد نمود پیدا کرد. درمقابل طیب‌حاج رضایی، حسین رمضان یخی و نوچەهایش از جمله لات و جاهلانی بودند که بە روحانیت نزدیک شده و در مقابل حکومت قرار گرفتند که طیب حاج رضایی و اسماعیل رضایی در آبان ۴٢ اعدام شدند. (۳)

جایی که روحانیت و جاهلان غیرحکومتی را دورهم گرد می‌آورد در واقع هیئت‌های مذهبی بود که به مناسبتهای گوناگون و ازجمله محرم مراسم عزاداری برپا می‌کردند و دستجات سینه‌زنی راە می‌انداختند، لاتها و جاهلان دراین مراسمات مسئول برداشتن علم و کتل بودند، درواقع دراین سیستم که روحانیت بانی و مروج آن بود، برخی‌از لات‌ها و جاهلان مصدر برخی کارها شدند. می‌توان گفت که درغیاب جامعه مدنی و ارگانهای مستقل آن هم حکومت و هم روحانیت به عنوان قطب مقابل آن دست به بسیج سیاسی و توده‌ای حامیان خود می‌زدند که لات و جاهلها نقشی پررنگ و مسئولیتی گاه مهم داشتند زیرا در بسیاری مواقع کار به ضد و خورد و قمه‌کشی می‌رسید و در چنین مواقعی حمایت ازحامیان و طرفداران به میدان آمده و دفاع ازآنها مسئولیت لات‌ها و جاهلان بود، بنابراین آنها نقش اجتماعی حمایتی بر عهده داشتند.

پس از پیروزی انقلاب ایران بسیاری ازاین جاهلها و لات‌ها مصدرامور و خدمات عموما امنیتی شدند، این قشر به دلیل حمایت واطاعت بی‌چون و چرا از فرامین روحانیتی که درهرم سیاسی و قدرت جای گرفته بودند به دلیل فقدان دانش و بنیش سیاسی، بسیار قابل اعتماد و اتکا بودند برای روحانیت، به همین دلیل ازابتدای شکل‌گیری جمهوری اسلامی بسیاری ازآنها مسئولیت قتل، آدم‌کشی، آدام ربایی و ترورمخالفان را برعهدە داشته و دارند، که از جملە بارزترین حضور ابزاری لات و جاهلان، سازماندهی آنان توسط سپاه تهران در جریان اعتراضات سال ٨٨ به کودتای انتخاباتی بود، که در قالب گردانهای بسیج سازماندهی شدند ومسئول بسیاری ازقتلها و تجاوزات را برعهده داشتند. (۴) درواقع روحانیت جریان اصولگرا و حکومت با ترویج وگسترش فرهنگ جاهلی به عنوان یکی از راهکارها، در جامعه درصدد شکل‌‌دهی به جامعه‌ای مطیع، آرام و گوش به فرمان هستند، به هر میزان که جریان مخالف اصولگرایی هر چجند به شکل حداقلی بر تعقل، روشنفکری و اندیشە تاکید می‌کند بە همان میزان و در جهت مخالف جریان اصولگرا به عنوان بخشی از واکنش خود در کنار واکنشهای گوناگون دیگر بر لات کرداری، جاهل کنشی و قمە تاکید دارد، بەعبارتی بهتر اصولگرایان با قمە بە تقابل قلم می‌روند که آخرین حضور حکومتی این قشر حضور در تظاهرات حکومتی محکوم کردن حادثه منا در سالگرد این حادثه در روز ١٩ شهریور امسال بود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱ - نوربخش، دکتر جواد، چهل کلام و سی پیام، چاپ دوم، تهران ۱۳۸۱

۲ - http://parsi.wiki

۳ - http://rasayeandisheh.ir/fa/news/7867/%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B4%D8%AF

۴ - http://www.radiofarda.com/a/f3-ashura-2009-thugs/27323255.html

http://news.gooya.com/politics/archives/2016/09/217446.php

ایران آبستن انقلاب طبقاتی

شاهو حسینی

مقدمه:

  تحلیل‌گرانی که با نگاه چپ به سرنگونی نظام پادشاهی در ایران می‌نگرند و تحلیلی طبقانی از دگرگونیهای اجتمائی منجر به انقلاب در ایران ارائه می‌دهند، یکی از عوامل اصلی فروپاشی نظام پادشاهی و شکل‌گیری انقلاب را گسترش حاشیه‌نشینی در کلان‌شهر تهران و برخورد شدید ماموران شهرداری با این زاغه‌نشینان می‌دانند، در واقع تاکید دارند بر گسترش شکاف میان اقلیت ثروتمندی که متصل به دستگاه حاکمه بوده و عموما از رانتهای حکومتی بهره می‌بردند و اکثریت فقیری که با عرضه نیروی کار فاقد تخصص خویش درجامعه درصدد امرار معاش بود، اکثریتی که به دلیل نگاه سنتی و اندیشه سنتی همواره نزدیک به روحانیت سنتی بوده و عموما به عنوان ارتش ذخیره در خدمت منافع و آرمانهای آنها بودند و همین روند منجر به شکل‌گیری یک انقلاب دینی و سنتی در ایران گردید، اما اکنون این اقشار عموما توسط همان کسانی مورد ستم و استثمار قرار می‌گیرند، که روزی به عنوان ابزار و ارتشی گوش به فرمان موجبات قدرت‌یابی و به قدرت رسیدن آنها را فراهم کردند. 

جمهوری اسلامی و فعال تر شدن منازعه طبقاتی( فقیر- غنی(

پیروزی انقلاب ایران در سال ١٣٥٧ که در غیاب یک طبقه متوسط مستقل توسط اقشار و طبقات اجتماعی پایین و سنتی راهبری شد و شکل‌گرفت، می‌توان گفت که دارای یک مولفه برجسته و مهم بود و آن غالب بودن رنگ طبقاتی و اقتصادی آن در کنار سایر مولفه‌های دیگر و از جمله مولفه سیاسی. و طبقات و اقشار پایین دست جامعه امیدوار بودند که این انقلاب بتواند حدا‌قل‌های معیشتی و عدالت را برای آنها فراهم کند، اما به هر میزان که انقلاب تثبیت‌تر و عمرش بیستر شد، ائتلافی از مسئولان حکومتی و مدیران ارشد که روزی خود از طبقات پایین دست جامعه بوده و به بالای هرم سیاسی رسیده بودند در ائتلافی نانوشته با ثروتمندان سنتی باقی مانده از رژیم قبل و بهره گرفتن از رانتهای کلان حکومتی فضای اقتصادی و سیاسی را قبضه کرده و در کنار بستن فضای رقابت در جهت جلوگیری از رشد یک طبقه متوسط مستقل، جامعه را کاملا دو قطبی کرده و عملا خود به طور مستقیم در برابر طبقات و اقشار پایین دست جامعه از جمله کارگران و دستفروشان قرار گرفتند. نگاهی به وضعیت اقتصادی جامعه موئید این است که تقابل مداوم حکومت با قشر کارگر و دستفروش در سالهای گذشته موجبات فعالتر شدن گسل منازعه میان این اقشار و قشر ثروتمند حکومتی شده. گسترش فقر و بی‌کاری در غیاب نهادها و برنامه های حمایتی برای دستفروشان و کارگران، برخورد شدید ماموران حکومتی و ظلم شدید برآمده از حکومتی دیکتاتوری در جامعه از جمله عواملی هستند که طی سالهای گذشته گسل منازعه میان دستفروشان و کارگران را با حکومت فعال‌تر کرده است.

 موارد زیر از جمله اتفاقات مرتبط با دستفروشان و کارگران طی سالهای گذشته است:
١_ در اواخر سال ۱۳۹۲ نیز یک جوان تهرانی بعد از جمع شدن بساطش در ایستگاه مترو گلبرگ خود را جلوی واگن قطار انداخت و خودکشی کرد. 

٢_ در ۲۳ اسفند ۱۳۹۳ یونس عساکره، ۳۴ ساله و پدر دو کودک در اعتراض به ضبط سه بارهٔ بساط میوه فروشی‌اش توسط شهرداری خرمشهر در برابر ساختمان شهرداری دست به خودسوزی زد و جانش را در بیمارستان از دست داد. 

٣_  حمید فرخی دیزج، ۴۳ ساله و پدر سه کودک که در بازار تبریز بساط دست‌فروشی داشت با وجود داشتن مجوز دست‌فروشی توسط ماموران سد معبر شهرداری ضبط شد او در اعتراض چندین بار به شهرداری منطقه ۸ تبریز مراجعه می‌ کند اما چون پاسخی نمی‌ گیرد سرانجام در روز ۲۵ فروردین در یکی از اتاق‌های این ساختمان مقابل چشم مسئول مربوطه/مقابل ساختمان شهرداری (به دو روایت مختلف در رسانه‌ها) دست به خودسوزی می‌‌زند. 

٤_ علی چراغی، کارگر ٤١ ساله که در ١٦ مرداد ١٣٩٣ توسط ماموران شهرداری کشته می‌شود. 
٥_اقدام به خودسوزی مردی دستفروش در مقابل پاساژ شانزه لیزه در روزهای ابتدایی اسنفد ١٣٩٤. 

در واقع تحقیقات طی سالهای گذشته نشان می‌دهد که درگیری مأموران سدِ معبر شهرداری با دست‌فروشان و کارگران در نقاط مختلف تداوم داشته. و در مواردی متعددی منجر به حوادثی شده؛ مانند مرگ دست‌فروشان و یا زباله‌جمع‌کن‌ها یا حادثه کارواش سعادت‌آباد و...؛ در این موارد نیز شواهد حاکی از به‌کارگیری تعداد زیادی از اراذل و اوباش از سوی شهرداری دارد. این شواهد هیچ‌گاه رسمی و علنی تأیید نشده؛ اما در جریان پیگیری پرونده ضرب‌ و‌شتم چهار گوجه‌سبزفروش در بزرگراه آزادگان، وکیل این پرونده گفته‌ بود: « نیروی انتظامی در بخشی از گزارش خود آورده که خبرهای واصله حاکی است اخیرا شهرداری در واحد رفع سد معبر (شهربان)، اراذل و اوباش را به‌صورت روزانه جذب کرده و آنها را برای متفرق‌کردن افرادی که اقدام به سد معبر می‌کنند، می‌فرستد. 
٦_ از سوی دیگر طی سالهای گذشته اعتراضات کارگری شدت و گسترش یافته، اعتراضاتی شامل برپایی اعتصابات، تجمعات شبانه کارگران هم در تهران و هم مراکز استانها و شهرستانها. شامل:
اعتصاب ۱۵۰۰ کارگر شرکت قالب‌های صنعتی سایپا، اعتصاب ۵۰۰ کارگر کارخانه نیشکر هفت تپه، تجمع اعتراضی ۳۰۰۰ تن از کارگران و گزارشی از وضعیت اردوی کار پالایشگاه نفت و گاز خلیج فارس بندرعباس، اعتصاب و تجمع کارکنان شرکت آب و برق کیش، اعتراض ۴۰۰ کارگر «کمباین‌سازی ایران» در اراک، تجمع کارگران فضای سبز شهرداری اهواز، خاتمه تجمع کارگران پروژه سد تنگ سرخ شیراز، اعتصاب کارگران کارخانه‌های سیمان در جاده اندیمشک ـ خرم‌آباد، تجمع کارگران شرکت خدماتی فرودگاه امام، اعتراض کارگران کارخانه پوشش گستر اردکان، تجمع کارگران شرکتی راه‌آهن خراسان رضوی، تجمع کارمندان باشگاه استقلال در اعتراض به عدم پرداخت حقوق‌های معوقه و اقدام به خودسوزی یکی از معترضین!، اعتصاب سراسری دستیاران تخصصی رادیولوژی کشور، تجمع کارگران ارگ بم ، بیکار شدن ٢٠هزارکارگر درپی تعطیلی ٣٥٠ کوره پزخانه در تهران، بیکار شدن ١٠٠٠ کارگر در نتیجه تعطیلی کوره پزخانه در قرچک و ورامین، بیکارشدن ١٠٠٠ کارگر پس از بسته شدن تعدادی از آجرپزی های اصفهان، بیکار شدن ١٠٠٠ کارگردرپی تعطیلی ٢٠٠کوره آجرپزی بیرجند، بیکار شدن ١٥٠٠کارگر بدنبال تعطیلی ٢٠٠ کارگاه آهن سازی، بیکار شدن ١٠٦٧٦ کارگر طی ٨ ماه اه اول سال ٩٤ به دنبال تعطیل و نیمه تعطیل شدن واحدهای تولیدی دراستان فارس، بیکار شدن ٣٣٠٠ کارگردرپی تعطیلی ٢٥٠ واحد تولیدی دراستان کهگیلویه وبویر احمد، بیکار شدن ١٠٠٠کارگربدنبال تعطیلی ٢٠٠ کارگاه تیر وبلوک درشیراز، بیکار شدن ٢٠٠٠٠ کارگر صنعت سنگ، بیکار شدن ٤٥٠٠ کارگردرپی تعطیلی ٤٢٠ واحد سنگبری استان فارس، بیکار شدن ١٠٠٠٠ هزار کارگرقطعه سازی طی ٢ هفته درمهرماه. 

رادیکالیزه شدن واکنش و تقابل دستفروشان و کارگران:

گسترش فقر در جامعه که محصول حکومتی دیکتاتور، و گسترش اختلاس و فساد گسترده مسئولان رده بالای حکومتی است، موجبات تمعیق فقر در جامعه شده، آنگونه که در تازه ‌ترین گزارش یک مسئول بالای حکومتی عنوان شده که ٣٠ درصد مردم ایران گرسنه‌اند و نان برای خوردن ندارند. معاون وزیر بهداشت باارائه گزارشی ازآسیبهای اجتماعی در کشور گفته: نابرابریهای پنهان در جامعه رو به افزایش است و فقر، محرومیت اجتماعی، پایین بودن شاخص های توسعه انسانی از مسائل حاشیه نشینی است.علی اکبر سیاری در جلسه ستاد ساماندهی امور جوانان با اشاره به گزارش آسیب های اجتماعی در شورای اجتماعی کشور، افزود: معتقدیم در برخورد با آسیب های اجتماعی نباید فقط به ظواهر پرداخت بلکه باید ریشه مشکلاتی همچون طلاق، اعتقاد و فقر شناخته شود. معاون بهداشت وزیر بهداشت اضافه کرد: باید شرایط زندگی روزانه مردم را بهبود ببخشیم، زیرا طی چند دهه اخیر شرایط زندگی مردم بر اساس شاخص های مختلف سخت تر شده است. بهره مندی ناعادلانه از قدرت، ثروت، منابع و خدمات، از ریشه های بروز آسیب های اجتماعی است که باید با آن مقابله شود. سیاری تاکید کرد: در حال حاضر ۳۰ درصد مردم کشور گرسنه اند و نان خوردن ندارند که این آمار را وزارت رفاه هم تائید می کند. 
بدون تردید آنچه را این مسئول حکومتی بدان اشاره کرد محصول فساد حکومتی و گسترش ناعدالتی است که موجب افزایش نابرابریهای اجتماعی گردید و این نیز به نوبه خود موجبات رادیکالیزه شدن واکنش دستفروشان و کارگران شده، به نظر می‌رسد که به دلیل چندپارگی فرهنگی برآمده از وجود تکثر ملیت ها، مذاهب و فرهنگهای گوناگون در جامعه که منجر به عدم شکل‌گیری یک اتحاد اپوزیسیونی حول محور یک گفتمان دمکراتیک شده، گسل منازعه طبقاتی (کارگری- دستفروشی) می‌تواند تبدیل به گسل منازعه‌ای فراگیر شده و مرزهای ملیتی را درنوردیده و زمینه‌های همگرایی بیشتر طبقات و اقشار پایین دست جامعه را حول محور گفتمان عدالت‌خواه اقتصادی فراهم سازد. 

1- www.tabnak.ir 
2- www.radiozamaneh.com 
3- www.radiozamaneh.com 
4- www.radiofarda.com 
5- www.khabaronline.ir 
6- www.radiozamaneh.com 
7- www.kaleme.com 
8- etehadbinalmelali.com 
9- www.radiofarda.com      

له ماکرۆ دەسەڵات و سیاسەتەوە بۆ میکرۆ دەسەڵات و سیاسەت

     (رەوت‌ناسی لێک گرێدانەوەی کۆمەڵگا، هەڵکەوتە و حیزبی کوردی)                 

شاهۆ حوسێنی

ئەو نووسراوەیە هەول دەدا وڵامی ئەو دوو پرسیارە گرینگە بداتەوە

١_ بۆچی کۆمەڵگا، هەڵکەوتە و حیزبی کوردی ناتوانن لە دەوری تەوەرەیەکی گشتی و هاوبەش کۆ ببنەوە

٢_ چلۆن دەکرێ کۆمەڵگا، هەڵکەوتە و حیزبی کوردی لە دەوری تەوەرەیەکی گشتی و هاوبەش کۆ ببنەوە

پێشەکی:

گومان لەوەدانێ کە تێپەر بوونی زەمان و ئاڵوگۆری لە ژیان دەبێتە هۆی جیاوازی لە بەها، نۆرم و کلتوری ناو کۆمەڵگا، بە جۆرێ کە ئەو جیاوازی و قەڵشانە دەبنە هۆی جیاوازی لە بەستێنە زەینی و هزرێکان و لە درێژەدا دەبنە هۆی جیاوازی لە ویست و خواستی بەرەکان و لە ئاکم‌دا جیاوازی ویست و خواستیش دەبێتە هۆی فرە چەشنی و فرەخوازی ویست و داخوازێکان لەناو کۆمەڵگادا، رەوتێکی کە وەک غیابی کێشەی هاوبەش و گشتی باسی لێوە دەکرێ. لە کۆمەڵگا دێموکراتیکەکان بە هۆی بەفەرمی ناسینی پلۆرالیزم، نە تەنیا وەک هەرەشە چاو لەو جیاوازیانە ناکەن کە وەک رەوتێکی مەشروع و مافیکی رەوا حەول دەدەن بە رایەلی کێشەیەکی گشتی و هاوبەش کە هەموو بەرەکان بتوانێ لێک کۆبکاتەوە و چارەسەری دەکەن. واتە پێش بە مۆنۆلۆگ بوون، تاک رەهەند فەرز کردن و تاک رەوشتی دەگرن، چون لایان وایە هەر رەوتیکی کە حەول بدات بۆ تاک رەهەندی و تاک رەوشتی، سنوورەکانی زۆرینە تەوەرەیی و زۆرێنە تێوەگلاندنی کۆمەڵگا بەرتەسک دەکاتەوە و دەبێتە رەوتیکی کەمینەیی و کەمینە تەوەرە و ناتوانێ ئەزموونێکی سەرکەوتووی دیموکرات بێ.

 دێموکراسی وەک کێشەو دۆزێکی گشتی و هاوبەش:

بێ گومان خودموختاری لە چوارچێوەی دەسەڵاتێکی دێمۆکرات و پلۆرال‌دا توانی لە کۆتاییەکانی دەیەیی پەنجای هەتاوی کۆمەڵگا، هەڵکەوتە و حیزبی کوردی لێک کۆبکاتەوە، کە بە هۆی کاریزمایی و زانستی بێ وێنەی دکتۆر قاسملوو تێئۆریزە کرابوو و بنەمای هزری و ئەندیشەیی بۆ دارێژرابوو، لەراستی‌دا دێموکراسی وەک پرس و دۆزێک  لە هەناوی خۆی‌دا هەڵگری ویست و خواستی زۆر جیاواز و فرە چەشنە و دەتوانێ  وەک کێشە و تەوەرەیەکی گشتی و هاوبەش رەچاو بکرێ و حەولی بۆ بدرێ، بە هۆی ئەوە کە قەڵش و کەلێنی نەتەوەیی بەرهەمی پاوانخوازێتی رەچەڵەکێ، دەکرێ لە سیستمێکی دێموکرات‌دا لەناو ببردرێ و دەش کرێ لە سیستمێکی دیموکرات‌دا ویست و خواستی نەتەوەیی بە کەمترین کێشە و تێچوو مسۆگەر بکرێ، کێشەی عەداڵەتی ئابووری و بەرابەری لە سیستمیکی دیموکرات‌دا بە هۆی یاسامەندی نۆرمەکان، گرینگی زۆری مافی تاک و کۆمەلگا دەتوانێ بە کەمترین تێچوو چارەسەر بکرێ. ئەگەر کورد بتوانێ دێموکراسی بکاتە دۆزیکی گشتی و هاوبەش و بەو دۆزە بتوانێ کۆ رێکخستنێکی میژوویی لە نێوان هێزی کۆمەڵگا، هەڵکەوتە و حیزبی کوردی سازبکات ئەوا بێ گومان دەتوانێ ئاڵوگۆری بنەرەتی و قایم لە خزمەت بەرژەوەندێکان و ویست و خواستەکانی خۆی ساز بکات، ئەوەش نالوێ مەگەر ئەوەیکە بە خوێندنەوەیەکی ورد و زانستی، خاڵەکانی گرێ و ناوەندی ویست و خواستی کۆمەلگا کە لە زەمان و بەستێن‌دا پەروەردە کراون بە درووستی دەسنیشان بکات، واتە بە درووستی دەستنیشان بکرێن کە لە هەر قۆناغێکی مێژووی‌دا چین و توێژەکانی کۆمەڵگا ویست و خواستێکیان هەیە و بەلایانەوە گرینگە، لیکۆڵینەوە زانستیکان نیشانیان داوە کە ئەو گرێ و خاڵە ناوەندیانە هەمووکات یەک نین و یەک شت نین. ئەگەر چی ویستی ئازادی و دیموکراسی وەک هێمایەکی گەورەی مافی سیاسی تاک و کۆمەڵگا هەموو کات گرینگ بوە و گرینگە بەڵام زۆر جار بە هۆی هێندێ ئاڵوگۆری، ویستی ئابووری و کلتووریش گرینگایەتی تایبەت پەیدا دەکەن و دەبێ بەهایان پێ بدرێ. ئەوە هەڵبەت بەو مانایە نێ کە کۆمەڵگا لە مافە رەسەکانی خۆی دەست هەڵگرێ، بەلکە بەو مانایەیە کە پێویستە لەگەل کۆمەلگا و ویستەکانی رێک و کۆک بن.       

گومان لەوەدانێ کە لەناو کۆمەڵگادا هێزی کۆمەڵایەتی و سیاسی جوراوجۆر بوونیان هەیە و چالاکن، یەکەم بابەتی گرینگ، مەشروع بوونی وانە و دووهەم بابەتی گرین زەروورەتی گەویشتن بە ئاسۆیەکی هاوبەشە، ئەوەش تەنیا زەمانێک دەلوێ و دەگونجێ کە ئازادی بە مانای پلۆرالیزم و دێموکراسی ببێتە دۆزی هاوبەش و گشتی، واتە دیموکراسی ببێتە چەمک و گوتاری ناوەندی و تەوەرەیی بۆ کۆمەڵگا، هەڵکەوتە و حیزبی کوردی.

گومان لەوەدانێ کە دێموکراسی بۆ هەر کۆمەڵگا، هەڵکەوتە، هێز و حیزبێکی کوردی بە هەر ئامانج و درووشمێکی ستراتژیک دەتوانێ خاڵی ناوەندی بێ، بە هۆی ئەوەکە تەنیا و تەنیا لە فۆرم و قەبارەیەکی دیموکراتیک‌دایە کە حیزبێکی ناسیونالیست دەتوانێ بەدواداچوون بۆ ویستە نەتەوەییەکانی بکات، حیزبێکی چەپ بەدواداچوون بۆ ویستی سینفی، سەندیکایی و چینایەتی‌دا بکات و حیزب و هێزی ئایینی بەدواداچوون بۆ ویست و خواستەکانیان‌ بکەن. بە قەولی فۆکۆ هەموو شووناسەکان، ئەو هێزانەی گوێرایەڵن، سووژه ژێردەسەتەکان و پەراوێزخراوەکان کە ماف و ئیزنی دەنگ هەڵبرینیان نێ، دەتوانن لە پەیکرە گشتێ‌ ئازادی‌دا کۆببنەوە.

دیموکراسی نە تەنیا  ئێستاکە وەک دۆزێکی گشتی و کێشەیەکی هاوبەش دەتوانێ سەرچاوەی هێز و یەکگرتوویی بێ، کە لە ئەگەری هەر جۆرە ئاڵوگۆرێک و گۆرانی سیاستمی سیاسی و حکوومیش‌دا لە دوا رۆژ، دەتوانێ گەرانتی و زەمانەتی سەروەر بوونی کۆمەڵگا، ویست و خواستەکانی و رێز گرتن لە پلۆرالیزمی هزر و خواستەکان بێ

بێ گومان زەمانێک حیزبی کوردی بەو قەناعەتە دەگات کە لەگەڵ کۆمەڵگا و هەلکەوتە بگەنە رێککەوتن لەسەر دۆز و کێشەیەکی هاوبەش کە عەقڵییەتی ئاوانگاردیان وەلا نابێ، عەقڵییەتێکی کلاسیک کە بەرهەمی ئەندێشەی مارکسیستی(زەروورەتی پێشەروو بونی تاقمێک شۆرشگێری پرۆفشناڵ) و سەردەمێک بوو کە کۆمەڵگای کوردی لە دواکەوتوویەکی خوێندەواری و هزری قوڵ‌دا ژیانی تێپەر دەکرد

ئاکام:

ئەوەیکە هەتا ئەمرۆ نەمانتوانیوە لە دەوری دۆزیکی گشتی و هاوبەش کۆببینەوە دوو هۆکاری  گرینگی ئەوانەن:

 ١_  کێشە و دڵەرواکێی هێزی کوردی “ماکرۆ دەسەڵات” بوە، واتە حەول و تەقلای هێژمون بوون بوە لە ناو دەسەڵات و لەناو لایەنەکانی بەرامبەردا، هەمووکات لە خەبات و بەربەرەکانی لەگەڵ دەسەڵاتی پاوانخوازدا حیزبی کوردی چاوێکی لە لایەنی بەرامبەریش بوە کە لە بەرەی دژ بە رێژیم‌دا خەریکە خەبات و بەربەرەکانێ، لەگەڵ ئەوەدا حەولی داوە هێژمۆنی دەسەڵاتی حکوومەتی پاوانخواز تێک‌بشکێنن، هاوکات حەولیشی داوە خۆی ببینە دەسەڵاتێکی هێژمون و بێ‌رکابەر لەناو جوغرافیای هێزەکانی دژبەری رێژیم‌دا. واتە جێگرەوەی بێ رکابەر و تاکی دەسەڵاتی حکوومەت بێ

٢_ لە سیاسەت کردن‌دا هێزی کوردی حەول و تەقەللای “ماکرۆ سیاسەت” بوە، واتە  ئامانجێکی گشتی و ستراتژیکی سیاسی دیاری کردوه و هەموو هێز و وزەی خستۆتە گەر بۆ گەویشتن بەو ئامانجە بە کەڵ وەرگرتن لە یەک مێتۆد و شێوەی خەبات، واتە هەموو کێشەکانی لە پێوەندی ژێرخانی و سەرخانی‌دا فەرز کردوە، کێشەی سیاسی وەک ژێرخان و کێشە ئابووری، کلتووری و کۆمەڵایەتێکانی وەک سەرخان فەرز کردوە، لە کاتێک‌دا درووست وابوو کە بۆ لەناو بردنی هەر کێشەیەک رێگاو شوێنی گونجاوی تایبەت بە خۆی لە لایەن هێزی چالاک لەو بەستێنە رەچاو کرابایە، واتە بۆ هەموو کێشەکان تەنیا رێگاچارە ئاڵوگۆری سیاسی و ئەویش بە تاک شیوەی فەرز نەکرابایە، بە واتایەکی تر کێشەکانی تر بە بیانووی کێشەی سیاسی پەراوێز نەخرابایەن و لەبیر نەکرابایەن. 

دەشێ بگوترێ کە خەبات سنووردار کراوەتەوە لە بەشێک و بەستێنێکی زۆر تایبەتی سیاسی کە ئەویش خەباتی چەکدارێ و لە رەهەندەکانی تری وەک ئابووری، کۆمەڵایەتی و کلتووری دوور خراوەتەوە. واتە لە ژێر گوشار و هێژمۆنی لایەنی سیاسەت‌دا، بەدوادا چوون بۆ ویست و خواستە ئابووری، کلتووری و کۆمەڵایەتێکان پشت گوێ خراون، لە کاتێک‌دا حاشا هەڵنەگرە کە کۆمەڵگا کێشەی ئابووری، کۆمەڵایەتی و کلتووریشی هەیە و ناکرێ و ناتوانێ هەموویان پشت‌گوێ بخات و هەڵیان گرێ، تا ئەو زەمانەی ئاڵوگۆری سیاسی پێک دێ و تازە هیچ گارانتیەکیش نێ کە لە پاش ئاڵوگۆری ساز بوون ئەو کێشانە چارەسەر ببن،  ئەوەش ئەمرۆکە بۆتە هۆکار کە کۆمەڵگا، هەڵکەوتە و حیزبی کوردی ناتوانن لە دەوری دۆز و کێشەیەکی گشتی و هاوبەش کۆ ببنەوە.

دەشێ بگوترێ کە رێگای گونجاو بۆ دەرباز بوون لەو کێشەیە ئەوەیە کە رەوەندی “میکرۆ دەسەڵات” و “میکرۆ سیاسەت” رەچاو بکرێ، بۆ وەیکە هەم لەئەگەری ساز بوونی هەرجۆرە ئاڵوگۆرێک پێس به سەرلەنوێ بوونەوە و سەرهەڵدانەوەی پاوانخوازێتی لە جۆرێک و فۆرمێکی تردا بگیرێ و هەم بەستێنی خەبات و سیاسەت کردن بەرفراوانتر ببێتەوە و کۆمەلگا، هەلکەوتە و حیزبی کوردی بتوانن ببنەوە هێزێکی یەکگرتوو. هەمیش لە تەنیشت ویست و خواستی سیاسی، مەشرووعیت بدرێ بە بەدواچوون بۆ ویست و خواستی ئابووری، کۆمەڵایەتی و کلتووری ‌بکرێ.