گتوو بێژێک لەگەڵ کورد کاناڵ

 

فێنۆمنێنۆلۆژی بەکرێگیراو

 

شاهۆ حوسێنی

ژینگەی کوردی لەغیابی جیهانێکی فەلسەفی لەمەر "بوون"، "مرۆڤ"، "جیهان" و "ئەخلاق" چاو لەمستی ژینگەی زەینی ئەوی‌تری دژە کوردە کە مێترۆپۆلی جیهانێکی زەینی کلۆنالیستی، ئەمپریالیستی و فاشیستیە، واتە جیهانێکی زەینی ئۆرینتالیستین کە مەبەست و ئامانجیان بەرهەم‌هێنانی بوونێکی دەسکرد لە مرۆڤی کوردە هەم بە مەبەستی سەپاندنی هێژمۆنی و دەسەڵاتی خۆیان و هەم بە مەبەستی بە کەرەسەگرتنی مرۆڤی کوردی لەخزمەت بەرژەوەندێکانی خۆیان. کورد لێرە مەبەست فۆڕمێکی ئۆبژێکتیڤ و فرەییەک لە پاژەکەکان نیە، بەڵکە هەمەکییەکانە، واتە لێرە مەبەست لەکورد دیاردە بەرچاوەکێ ڕواڵەتێکان نیە، کورد وەک بوونێک لە بان ڕوانگە سیاسێکان، بان دیاردە ڕواڵەتێکان، کورد وەک بوونێکی هەمەکی و سوژەی ئەندێشە، واتە کورد وەک بوونێکی هەمەکی نەبۆتە تەوەرەی ئەندێشە و بیر، بۆیەش لەبۆشایی ئەم جیهانە زەینی و مەعریفیە لە کورد وەک هەمەکی، جیهانێکی زەینی ئیسلامی(کورد وەک بەشێک لە ئوومەی ئیسلامی)، (کورد وەک سنوورپارێزانی بەغیرەت)، (کرێکاری کورد وەک بەشێک لە کرێکارانی جیهان) و...... دانیشتوە، ئەم زەینە بەرهەم‌هێنراوە دەرەکیە گەورەترین لێکەوتەی لە ئەمری سیاسی کوردی‌دایە.

واتە دەشی بگوترێ کە ئەم زەینە جەعلیە تەنیا خەساری غیابی زەینی کوردی نیە، بەڵکە مەجالی دەرکەوتنی ئەمری سیاسی کوردی قەپات‌کردوە و بەم شێوەیە سنوورەکانی نێوان دۆست و دوژمن تووشی جێ‌گۆڕکێ دەبن، واتە بەهۆی ڕەچاوکردنی جیهانی زەینی ئەوی‌تری کورد، ئەوەی وەک ئەمری سیاسی لەناو کۆمەڵگای کوردی‌دا دەردەکەوێت، ئەمری سیاسی ئەوی‌تری کوردە و بەم شێوەیە سنووری نێوان دۆست و دژومن لە بەرژەوەندی ئەوی‌ ‌تری دەژکورد و غەیرە کورددایە، لەوەها دۆخێك دا مرۆڤی کوردی بوونێکی "بەکرێ‌گیراوە" بەهۆی ئەوەکە ئەم عەقلییەت و فامەی کە لە دەلاقەی ئەو ڕا جیهانی دەرەوەی خۆی پێ پێناسە دەکات، بەرهەم‌هاتووی ژینگەیەکی غەیرە کوردیە بۆ وێنە ئیسلامی، ئۆرتۆدۆکسی، ئێران، عێڕاقی و ....

فێنۆمێنۆلۆژی شێعری کوردی

 

(دەلاقەیەکی دیاردەناسانە بۆ سەر شێعری سێ شآعیری نوێخواز: گۆران، سوارە و عەبوڵڵا گولابی)

 

شاهۆ حوسێنی

بێ‌گومان بەشی هەرە زۆری ئەو­ دەقانەی لەمەر شرۆڤە و ڕەخنەی­شێعری­کوردی نوسراون یان شڕۆڤەو ڕەخنەی پێکهاتەخوازنە بون بە پێ‌داگری لەسەر زمان بە مەبەستی دەرخستنی ئەو پێوەندیە دەروونیەی کە لەڕیی ئەو ماناکان دەردەکەون(هەرچەند زۆر کەمتر کەڵک لە ڕەوشت‌ناسی شرۆڤەی دیسکۆرسی فۆکۆ یان شرڤەی ڕەخنەگرانەی دیسکۆرسی فرکڵاف وەرگیراوە). واتە حەول دەدرێت لەڕێی شرۆڤەی پێکهاتەی شێعری شاعیران مانا گەلێکی جیاواز و پێکهاتەگەلێکی مانایی لەشعێردا دەربخرێت، بەکورتی زۆرتر حەول دراوە لە دەلاقەی پێکهاتەخوازی‌دا بە دەرخستنی ئەو کەرەسە زمانی و وێنایانەی کە وەک مۆسیقای دەروونی و دەرەوە، هەست و عاتفە، شێوەی گێڕانەوە، دژوازەییەکان، نەزمی دەروونی و ئەو تەناسوبانەی کەڵکیان لێ‌وەرگیراوە مانای شێعر دەربخرێت. یان ئەوەکە شرۆڤە و ڕەخنەی جوانیناسانە بوون، واتە حەول دراوە لەڕێی تیشک خستن و پێ‌داگری کردن لە سیماکانی وێنا، خەیاڵی شاعیرانەو زمان لە شێعری شاعیران‌دا، توانایی داهێنان و نوێ‌کاری لە سیمای‌خەیاڵ و زمان، جوانێکانی شێعری شاعیران دەربخرێت. پرسیارگەلێکی گرینگ کە لەم ناوەدا دێنە ئاراوە بریتین لە: وێنا و خەیاڵ یان ئیماژ لەشێعری شاعیران‌دا چ دەور و نەخشێک دەگێڕن؟ دەرخەر و ڕاگەیەنەری چ دیاردەیەکن؟ چ دیاردەیەک لە ئیماژ و خەیاڵ‌دا شاعیر دەگەینێتە تروپک؟

دەور و نەخشی ئیماژ لە شێعردا بنەڕەتیە، لەڕاستی دا چوارچێوەیەکە کە لەودا ڕەوتی زەینی مرۆڤ و ئەزموونەکانی مرۆڤ وەک لێکەوتەی پێوەندی مرۆڤ دەگەڵ ژینگە دەردەکەون، بە هەر ڕێژەیەک ئەو ئیماژانە(چوارچێوەیانە) لۆکاڵی تر بێن، پێوەندی زیاتریان دەگەڵ ژینگە و سرووشتی ژیانی شاعر هەبێت و زایەڵەی ژینگەی کۆمەڵایەتی شاعیر بێت، ئەوا شاعیر زیاتر لە سوبژەیەک، خوڵقێنەرێکی سەربەخۆ و بکەرێکی ناسکار نزیک دەبێتەوە. شاعیر زیاتر ئێستایی و ئیرەیی دەبێت لەشێعرەکانی‌دا، واتە شاعیر ڕەسەن‌تر دەبێتە مناڵی سەردەم و ژینگەی‌ژیانی.

ئەوەی‌کە بەداخەوە ڕەنگە تا هەنووکەش تیشکی نەخرابێتە سەر یان زۆر بە دەگمەن باسی لێوەکرابێت پێوەندی ژینگە لەگەڵ ئاگایی و فامی شاعیرە، واتە کارتێکەرێکانی ژینگەی سرووشتی و ژینگەی ژیانی شاعیر لەسەر فام، تێگەیشتوویی شاعیر و ڕەنگدانەوەی ئەم ژینگەیە لە شێعری شاعیردایە، واتە ئەزموونی زەینی شاعیر بەرهەمی پێوەندی ئۆرگانیکی شاعیر لەگەڵ ژینگەی‌ژیانی بێت، بەڕوونی شاعیر لەکوێی زمان، زەمان و بوونی کۆمەڵگادایە، بە کورتی تیشک خستنە سەر ئەم دیاردەیە کە شاعیر لەفام و تێگەیشتن‌دا چەنێ مناڵی ئێستا و ئێرەیە. واتە جۆری پێوەندی شاعیر لەگەڵ دەرکەوتەکانی ژینگەی ژیانی ڕواڵەتی و زەینی لەلایەک و لەلایەکی‌تر جۆری رەنگدانەوەی ئەم ژینگەیە لە شێعری شاعیردا.

دەشێ بگوترێ لە دەلاقەی فێنۆمێنۆلۆژی‌ڕا وێنای شێعری و زمان وەک ئامێری خوڵقاندنی وێنا و بەستێنی تیا خوڵقانی وێنا زایەڵەی ئەزموونەکانی شاعیر، قەیرانی ژیانی زەینی و ڕواڵەتی شاعیر و گوشارەکانی زەینی شاعیرە لە پێوەندی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ژینگە و سرووشتی ژیانی کۆمەڵایەتی، کلتووری، جوغرافیایی و سیاسی. شاعیر لەڕێی وێنای شێعری ژیان و بوون بەم قەیرانە و کەڵکەڵانە دەبەخشێت، کەواتە وینای شێعری لە شێعری شاعیردا دەرکەوتنی ئاگایی، ئەزموونی زەینی و فامی شاعیرە. هەر بۆیەش بۆ تێگەیشتن لە وێناکانی شێعری هەرشاعیرێک وەک بەردەنگی هەستی پێویستە لە چوارچێوەی فێنۆمێنۆلۆژی‌دا ئەزموون بکەین. بەکورتی فینۆمێنۆلۆژی شێعر بانگەشەیەکە بۆ گەڕانەوە بۆ ئەزموونی ژیانی زەینی و دەروونی شاعیر و شێوازی دەرکەوتنی ئەو لە شێعردا. دیارە گریگن‌ترین کەرەسەی نەخشاندنی سرووشت و ژینگە لە شێعردا زمانە، ئەرکی زمان لەشێعردا دەرخستنی خواستێکی واقعییە کە ناشێ بگوترێ. زمان سرووشت و ژینگە لەناو شێعردا وەک بەستێن دەڕوێنێتەوە کارکرد و دەوری ژینگە لێرەش‌دا هەر ئۆبژێکتیڤە و بەستێنی دەرکەوتنی شاعیر وەک سوبژەیە.

درێژەی بابەت لەم لینکەدا دەتوانن بخوێننەوە

Shahoo Hosseini

 

ڕۆژەڤ - بابەت: هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ئەمریکا و کاریگەرییەکانی لەسەر ناوچە

میوانی بەرنامە:

شاهۆ حوسێنی، شڕۆڤەکاری سیاسی

ژئوپلتیک‌ و استراتژی؛ زمینەهای تقابل میان ایران و اسرائیل

 

(تبارشناسی جنگی فراتر از انتقام)

 شاهو حسینی

 

بدون‌تردید آنچە میان ایران و اسرائیل می‌گذرد فراتر از یک انتقام است، فراتر از تلاشها برای گرفتن انتقام خون چند فرمانده نظامی، دبیرکل یا شخصیت بالای چند سازمان و گروه شبەنظامی. اگرچە حملە بە سفارت ایران در سوریە، هدف قراردادن اسماعیل هنیە در تهران و سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب‌اللە چند فرمانده برجسته سپاه در بیروت عامل تسریع در تقابل مستقیم ایران و اسرائیل بود. اما بدون تردید رقابت ژئوپولتیکی و تقابل ایدئولوژیک در این تقابل نقش برجسته‌تری دارند. برخلاف امروز، در دوران حکومت پهلوی، ایران دومین کشور مسلمان پس از ترکیه بود که اسرائیل را بە رسمیت شناخت و با آن روابط دیپلماتیک برقرار کرد، این در حالی بود کە اعراب در جنگ و تقابل نظامی بر سر مسالە فلسطین با اسرائیل بە سر می‌بردند. ظهور جمهوری اسلامی در خاورمیانه به عنوان یک حکومت فوندامنتال شیعی با مشخصه ضدیت با غرب و یهود اما خیلی زود جای مناسبت دیپلماتیک با اسرائیل را بە تقابل و خشونت داد. در اسرائیل اما با این موضوع بەسردی پرداختە می‌شد، تا زمان روی کارآمدن اسحاق رابین در دهە نود میلادی، در کنار علل متفاوت‌گستردە، اما او شاید برای دورکردن گروههای فلسطینی از ایران و گستردەتر از آن برای جلوگیری از نفوذ ایران و ایجاد تهدید در دورن مرزهای اسرائیل جهت تهدید امنیت ملی اسرائیل خودگردانی فلسطینیها را در اسلو بەرسمیت شناخت. همچنین در دورە نخست‌وزیری او بود کە پیمان صلح با اردن بە امضاء رسید و مناسبات اسرائیل با بسیاری از کشورهای عربی عادی شد، در واقع رابین بەاین ترتیب در جهت از میان برداشتن شکل‌گیری محیط تهدید علیە امنیت بین‌المللی اسرائیل بود، شاید او با تیزبینی شاهد تحرکات تهدید آمیز ایران درلبنان و سوریە بود. زمانی‌کە آمریکا در جنگ خلیج صدام را از کویت بیرون راند، برای کردها مدار ٣٦ درجه تعیین شد و کردستان بە نوعی از عراق به صورت دوفاکتو جدا گردید، این روند موجب حذف حکومت صدام از مناسبات قدرت و تقابل در خاورمیانە از یک سو با ایران و از سوی دیگر با اسرائیل گردید، یعنی اگر عراق بەنوعی حائل میان ایران و اسرائیل در خط مقدم نبرد با اسرائیل بود، با حذف او ایران از طریق نفوذ در عراق و دسترسی آسان‌تر به سوریه بەخط مقدم تقابل با اسرائیل تبدیل شد. دو رخداد مهم در ایران اسرائیل را نسبت بە ایران حساس‌تر نمود، نخست پردەبرداشتن از برنامە اتمی ایران توسط سازمان مجاهدین خلق در دورە خاتمی بود و رخداد دوم لفاظیها و حملات گستردە محموداحمدی‌نژاد بە اسرائیل کە در دوران ریاست جمهوری او تخاصم میان ایران و اسرائیل را عمیق‌تر گردید.

ژئوپلتیک‌و استراتژی بەمثابە عامل تقابل ایران‌و اسرائیل

تلاشهای ایران از طریق دو گروە عمدە در جنگ نیابتی با اسرائیل جهت تاثیرگذاری بر امنیت ملی و امنیت بین‌المللی موجب به بازاندیشی نگاه اسرائیل بە خاورمیانە و حضور موثرتر و گستردەتر شد. این روند بەخصوص از دوران ریاست جمهوری باراک اوباما کە مرکز ثقل سیاست خارجی آمریکا را از خاورمیانە بە شرق دور آسیا و مشخصا دریای چین و جزیرە تایوان منتقل نمود، آشکارتر گردید. ایران از طریق کودتای حماس در غزه و بیرون راندن فتح از آنجا بەنوعی در داخل ژئوپلتیک اسرائیل بە تهدیدی علیه امنیت ملی اسرائیل از طریق ترور، حملە علیه شهروندان مدنی و اهداف مدنی برای ایجاد ناامنی تبدیل شد، همزمان نیز در شمال و از طریق مرز مشترک اسرائیل با لبنان، حزب اللە از طریق موشک پرانی، نفوذ بە داخل اسرائیل از طری تونلها جهت ترور و ربودن نظامیان و شهروندان مدنی اسرائیلی اقداماتش مکمل تهدیدات حماس برای خدشه بە امنیت ملی اسرائیل بود. در فراسوی مرزهای اسرائیل نیز، ایران از طریق گسترش هژمونی در عراق و ایجاد گروهای تروریستی شبەنظامی، کودتا در یمن و قبضە قدرت توسط گروە تروریستی حوثی‌و تلاش برای کشاندن پای چین بە خاورمیانە در صدد تلاش برای ایجاد تهدید علیە امنیت بین‌المللی اسرائیل بود.

اسرائیل اما برای مقابله با این تهدیدات از یک سو در مرزهای خویش به تقابل با حماس و حزب‌الله پرداخته و در فراسوی مرزهای خود، در تلاش برای معماری نوین ژئوپلتیکی از طریق ایجاد پیمان ابراهیم با کشورهای عربی در ساحل خلیج فارس و همسایه ایران بود. در واقع در حوزە ژئوپلتیک اسرائیل از طریق پیمان منطقەای با کشورهای عرب حاشیە خلیج، مصر، اردن، مراکش، یونان و قبرس در صدد ایجاد یک سیستم پایدار و قوی از روابط با این کشورهاست تا تلاشهای استراتژیک ایران برای هژمونی مطلق در خاومریانە را خنثی نمایند.

عمدە تلاشهای اسرائیل برای خنثی‌سازی تلاشها و استراژیهای ایران در خاورمیانە بەغیر از تقابل نظامی با حماس و حزب‌الله، تلاشهایی دیپلماتیک بود، اما حملە ٧ اکتبر ٢٠٢٣ حماس بە اسرائیل از یک سو و کشاندن پای چین بە محیط امنیتی خاورمیانە توسط ایران در نقش میانجی برای ایجاد وحدت میان حماس، فتح و دیگر گروههای فلسطینی جهت ایجاد یک دولت مشترک در غزه و کرانە باختری کە می‌توانست منجر بە شکل‌گیری تهدیدی گسترده و پایدار علیه اسرائیل بشود، اسرائیل را بەسوی از میان برداشتن اسماعیل هنیه در تهران و بەعنوان میهمان مراسم تحلیف رئیس‌جمهور ایران سوق داد، این عملیات در واقع یک پیام آشکار، خشن و محکم بود برای چین و ایران کە اسرائیل به هیچ تهدیدی علیه امنیت بین‌المللی خود با اغماض برخورد نمی‌کند. در واقع هنیە بەعنوان شخصیت محوری فلسطینی این وحدت و ایران بەعنوان بازیگر این وحدت فلسطینی مورد هدف اسرائیل قرار گرفتند. ایران نیز کە استراتژی امنیتی او برای فرم دادن بە یک محیط امنیتی جدید در خاورمیانە از طریق حذف اسرائیل با شکست روبەرو شدە بود، علیه تلاشهای اسرائیل ناچار بە پاسخگویی مستقیم نظامی شد و بە این ترتیب جنگ نیابتی ایران و اسرائیل تبدیل بە جنگ و تقابل مستقیم نظامی شدە کە هر روز انتظار می‌رود گستردەتر گردد. خاورمیانە شاید ملتهب‌ترین روزهای خود را سپری می‌کند، جایی کە اسرائیل هیچ تهدیدی علیه امنیت خویش را برنتابیدە و جمهوری اسلامی بنیادگرا نیز بەناچار متخاصم‌تر و مصمم‌تر از گذشته در تلاش برای محو اسرائیل از صفحە روزگار است.

 

منبع: روزنامەکوردستان شمارە ٨٨١

پێوەندی ئەزموون و سەربەخۆیی

 

شاهۆ حوسێنی

فیشتە لەسەر ئەو باوەڕەیە کە مرۆڤ وەک بوونێکی خاوەن عەقڵێکی سنووردار هیچ شتێک جگە لە ئەزموونی نیە، لەڕاستی‌دا ئەزموون گەوهەر، کاکڵ و مایەی هزر و ئەندێشەکانی لەخۆدەگەرێت، ئەزموونەکانن کە سەرچاوەکانی ئاگایی و تێگەیشتنن و بەکورتی دەشێ بگوترێ کە ئەوەی پێ‌دەگوترێ عەقڵ شتێک نیە جگە پێکهاتەی ئەزموونەکان و ئەزموون‌کراوەکان. لە ئەندێشە فیشتەدا دوو دیاردەی "ئەزموون" و "عەقڵ" دەوری سەرەکی و گەوهەری دەبینن، بەبێ ئەزموون لەلایەک هیچ عەقڵ، ئەندێشە و ئاگاییەک بوونی نیە و لەلایەکی‌تر هیچ ئەزموونێکی دەرەکی ناتوانێ عەقڵ، ئەندێشە و ئاگایی ڕەسەن بەرهەم بهێنێت.

عەقڵ، ئاگایی و ئەندێشەی سیاسی پاش کۆماری کوردستان، بەرهەمی ئەزموونی مرۆڤی کورد و کوردستانی نیە، پێکهاتەیەکی بەرهەم‌هاتوو لە ئەزموونی ئۆرتۆدۆکسی، ئایینی و ئێرانییە.

ئەزموون وەک دیاردە لە هەناوی خۆی‌دا سەربەخۆیی پەروەردە دەکات، ئەزموون یانی ئەو دیاردە و بەرهەمەی کە سنوورێکی دیاری‌کراوی هەیە، ژینگەیەکی بەرهەم‌هاتووی ڕەسەن و دووپات نەبوویە، ڕەسەنی خودی خودە، کەوابێ گەوهەری سەربەخۆیی لەهەناوی ئەزموون‌دا قەڵبەزە ئەدات. ئێمەی کورد پێویستیمان بە ئەزموونی کوردانەیە، هیچ ئەزموونیکی دەرەکی ناتوانێ ڕەسەن بێت بۆ کورد و کوردستان، ئەم ئەزموونە ڕەسەن و کوردانەیە لە هەناوی خۆی‌دا عەقڵی کوردانە، ئاگایی و ئەندێشە کوردانە و بان‌تر لەوان سەربەخۆیی کوردانە بەرهەم دەهێنێت

دیمانە لەتەک کوردستان میدیا (ماڵپەڕی ناوەندی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران)

شاهۆ حوسێنی: کۆمەڵگەی کوردستان دەتوانێ بنیادنەر، هەڵگر و پەرەپێدەری دیسکۆرسی ئازادیخوازانە بێت

ئاماژە:  شاهۆ حوسێنی، چاودێری سیاسی لە دیمانەیەکدا لەگەڵ کوردستان‌مێدیا باس لەوە دەکات کە ئیسڕائیل بە کوشتنی ئیسماعیل هەنیە، حەسەن نەسڕوڵڵا و زۆر لە فەرماندەرانی نیزامیی ئێران لە ڕاستیدا بەم شێوەیە پەیامێکی ڕوونیدا بە تاران و بە پێکەن داوە کە هیچ نەزمێکی ئەمنییەتی بەدژ ئەهوەنی ئیسڕائیل لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین جێگیر نابێت. ناوبراو پێوەندیدار بە دۆخی کورد لە هاوکێشەکانی ئێستای ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست تیشکی خستە سەر ئەوە کە ئێمە پێویستیمان بەهێزی کوردی و کوردستانی بەهێزی زەینی هەیە تا بە پشتیوانی ئەو بتوانین ڕووبەڕووی دژبەران بینەوە، ئەمەش بەر لە هەموو هێزێکی سیاسی، ئەرکی بیرمەند و ڕووناکبیری کوردە کە هێزی سیاسی کوردی بەهۆی هێژمۆنی پێویستە مەجالی بۆ بڕەخسێنێت.

درێژەی دیمانەکە دەتوانن لەم لینکەڕا بخوێننەوە:

https://kurdistanmedia.com/so/news/2024/10/126